Azərbaycan limon və laym alışını kəskin artırıb - ŞƏRH

Bu ilin yanvar-avqust aylarında Azərbaycana limon və laym idxalının dəyər baxımından artması, kəmiyyət üzrə isə cüzi azalması ölkənin həm daxili istehlak dinamikası, həm də qlobal sitrus bazarında formalaşan yeni tendensiyalarla sıx bağlıdır. Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatlarının göstərdiyi kimi, 15,54 milyon ABŞ dolları dəyərində 15 983 ton məhsulun idxalı əvvəlki ilin eyni dövrü ilə müqayisədə dəyər üzrə 2 %, həcm üzrə 3 % fərqlənir ki, bu da bazarda həm qiymət dəyişkənliyini, həm də istehlak strukturundakı mümkün dəyişiklikləri əks etdirir. Xüsusilə, idxal strukturunda Türkiyənin payı dəyişməz qalmaqla dominant mövqeyini qoruyur, eyni zamanda Cənubi Afrika, Argentina, Çin və İran kimi müxtəlif regionlardan tədarüklərin artması tədarük zəncirinin daha çox şaxələndiyini göstərir.

Ticarət axınlarının bu şəkildə formalaşması təkcə regional münasibətlər və logistika faktorları ilə məhdudlaşmır. Qlobal miqyasda sitrus meyvələrinə, xüsusilə də limon və layma olan tələbin yüksəlməsi müxtəlif ölkələrdə istehsalın ritmini dəyişib. 2023–2024 mövsümündə Argentina, Cənubi Afrika və Meksika kimi əsas istehsalçı ölkələrdə hava şəraitinin dəyişkənliyi məhsuldarlığa təsir göstərib, bəzi ölkələrdə məhsul azalması qiymətlərin yüksəlməsini stimullaşdırıb. Belə şəraitdə Azərbaycan bazarının fərqli regionlardan idxal payını artırması, xüsusən də Argentinadan tədarüklərin yenidən başlaması və Çindən idxalın kəskin yüksəlməsi, qlobal bazardakı uyğunlaşma prosesinin yerli təchizat zəncirinə keçdiyini sübut edir. Bu, həmçinin istehlakçı davranışında dəyişiklikləri, yəni məhsulun mövsümə və kateqoriyasına görə daha rəqabətli qiymətlərlə alınmasına yönəlmiş seçim tendensiyasını ehtiva edir.

Türkiyədən idxalın həm dəyər, həm də kəmiyyət baxımından azalması regionda baş verən qiymət modifikasiyaları, məhsulun daxili bazarda yüksək tələbatı və logistika xərclərinin dəyişməsi ilə əlaqəli görünür. Türkiyə qlobal sitrus ixracatçılarından biridir və onun məhsul ixrac strukturunda Yaxın Şərq və Avropa bazarlarına yönəlmə müəyyən hallarda digər tərəfdaş ölkələrə ayrılan resursların həcmini dəyişdirə bilər. Buna baxmayaraq, 2024-cü ildə Azərbaycana idxal olunmuş 23 min ton məhsulun 74 %-nin Türkiyədən gəlməsi ölkələr arasında ticarət əlaqələrinin davamlılığını və logistika üstünlüklərini nümayiş etdirir. Bu üstünlüklər arasında coğrafi yaxınlıq, nəqliyyat xərcinin nisbətən aşağı olması və türk istehsalçılarının regional bazarlara uyğunlaşma qabiliyyəti xüsusi rol oynayır.

Digər tərəfdən, Cənubi Afrikadan idxalın sabit dinamika göstərməsi bu ölkənin mövsümi üstünlüklərlə Azərbaycan bazarında boşluqları effektiv doldurduğunu göstərir. Cənubi Afrika il boyu daha stabil istehsal qrafikinə malik olduğundan, xüsusilə yay aylarında məhsul təminatında mühüm rol oynayır. Bu, qlobal tədarükün mövsümi fərqlərinin Azərbaycan bazarına təsirini yumşaltmaqla qiymət sabitliyinə dəstəkləyici təsir göstərir.

Regional bazarların dəyişkənliyi fonunda İrandan idxalın kəskin artması isə həm siyasi-iqtisadi münasibətlərin yumşalması, həm də İranda sitrus istehsalının son illər yüksəlməsi ilə izah edilə bilər. İranın Azərbaycan bazarına yaxınlığı, sərhəd ticarətinin inkişafı və nəqliyyatın sürətli şəkildə təşkil olunması bu artımı dəstəkləyən əsas amillərdəndir. Çindən idxalın çoxaldılması isə qlobal ticarətdə Çin məhsullarının qiymət rəqabətliliyinin artması və logistika imkanlarının genişlənməsi ilə üst-üstə düşür.

Bu mənzərə ümumilikdə göstərir ki, Azərbaycanın limon və laym idxalında həm qiymət faktorları, həm məhsulun mövsüm üzrə əlçatanlığı, həm də müxtəlif regionlarla iqtisadi əlaqələrin genişlənməsi paralel şəkildə rol oynayır. Qlobal bazarda enerji daşıyıcılarının və nəqliyyat xərclərinin dəyişməsi də tədarük qiymətlərinə təsir göstərərək idxal strukturunun daha rasional şəkildə formalaşmasına səbəb olur. İdxalın dəyər üzrə artması isə qlobal inflyasiya tendensiyaları ilə uyğundur: son illərdə qida məhsullarının dünya üzrə qiymət indeksi dəyişkənlik göstərsə də, sitrus kateqoriyasında qiymətlərin yüksəlişi istehsal xərclərinin artması ilə əlaqələndirilir.

Azərbaycan bazarında tələb sabit qalsa belə, idxalın mənbələr üzrə şaxələnməsi orta və uzunmüddətli dövrdə məhsulun həm qiymət, həm də keyfiyyət baxımından daha dayanıqlı təminatını mümkün edə bilər. Mövcud dinamika göstərir ki, Azərbaycan bazarı qlobal sitrus zəncirinə çevik şəkildə inteqrasiya olunur və bu inteqrasiya ölkənin xarici ticarət strukturunda risklərin balanslaşdırılmasına xidmət edir. Belə şəraitdə idxalın dəyər üzrə artması bazarın genişlənməsi deyil, daha çox qlobal qiymət dəyişkənliyinin təsirlərinin lokallaşmış təzahürü kimi dəyərləndirilə bilər.

Hazırkı göstəricilər həm də onu deməyə əsas verir ki, gələcək dövrdə idxalın diversifikasiyası davam edərsə, Azərbaycan bazarında mövsümi dalğalanmaların qarşısını almaq və istehlakçılar üçün daha sabit qiymət mühiti formalaşdırmaq mümkün olacaq. Qlobal iqlim dəyişiklikləri, istehsal bölgələrinin struktur dəyişiklikləri və beynəlxalq logistika xərclərində gözlənilən yenilənmələr fonunda idxal çəkisinin müxtəlif regionlara yayılması iqtisadi təhlükəsizliyin təmin edilməsində faydalı rol oynaya bilər.

Nuray,

Aznews.az