Tütün bazarında harmonizasiya addımı və aksiz dərəcələrinin yenilənməsi - ŞƏRH

Bəzi tütün məmulatları üzrə aksiz dərəcələrinin dəyişdirilməsi ilə bağlı təqdim edilən məlumat tənzimləmənin həm fiskal, həm də səhiyyə yönümlü məqsədlər daşıdığını göstərir. Parlament müzakirələrində bildirildiyi kimi, əvvəlki mətn yalnız siqaret aksizlərinin artırılmasını nəzərdə tuturdu, lakin aidiyyəti qurumların aparılan əlavə qiymətləndirmələri nəticəsində alternativ tütün məhsullarının da bazarda sürətlə genişlənməsi səbəbindən daha geniş spektr üzrə tənzimləməyə ehtiyac yaranıb. Bu çərçivədə alışdırılmadan istifadə edilən tütün məhsulları, həmçinin çəkməli, çeynənilən və buruna çəkilən tütünlər üçün aksiz artımı təklif edilib və dərəcələr həm yerli istehsal, həm də idxal üzrə yüksəldilib.

Qlobal təcrübəyə nəzər saldıqda görünür ki, tütün bazarında son on ildə müşahidə olunan əsas tendensiya istehlak strukturunun dəyişməsi ilə bağlıdır. Bir çox ölkədə klassik siqaretlər üzrə vergi yükü artdıqca bazar alternativ məhsullara yönəlir. Bu məhsulların bir hissəsinin daha aşağı qiymətlə verilməsi və bəzi kateqoriyalarda vergi yükünün nisbətən az olması onların istifadəsini genişləndirir. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının yanaşmasında prioritet hədəflərdən biri bütün nikotin daşıyıcılarının istifadəsini azaltmaq üçün vergi siyasətinin harmonik formada tətbiq edilməsidir. Buna görə bir çox Avropa ölkəsində müxtəlif tütün kateqoriyalarının aksizləri arasında fərq minimuma endirilir ki, bazar davranışında vergidən yayınma effekti yaranmasın və məhsullar arasında süni qiymət boşluğu formalaşmasın.

Azərbaycan bazarının özünəməxsus xüsusiyyəti ondadır ki, alternativ tütün məhsullarının böyük hissəsi idxal hesabına təmin olunur. Xəbərdə də qeyd olunur ki, ənənəvi siqaretlər üzrə aksiz artımı tətbiq olunduqda, minimal qiymətə malik bəzi alternativ məhsulların bazar payının artması risk yaradırdı. Belə vəziyyət tənzimləmənin məqsədilə ziddiyyət təşkil edə bilərdi, çünki fiskal gəlir artımı və sağlamlıq yönümlü məhdudlaşdırmanın effektivliyi yalnız bütün kateqoriyaların balanslı şəkildə tənzimləndiyi zaman nəticə verir. Alternativ məhsullar üzrə aksiz artımı məhz bu tarazlığı qorumaq üçün atılan addım kimi dəyərləndirilir.

İqtisadi müstəvidən yanaşdıqda aksiz artımı iki təsir xətti üzrə qiymətləndirilir. Birincisi, vergi daxilolmaları üzrə potensial genişlənmə gözlənilir. Bu təsir xüsusilə idxal strukturunda özünü göstərir, çünki idxal olunan bəzi məhsulların yeni tariflər üzrə daha yüksək rüsum ödəməsi büdcə gəlirlərinin şəffaf şəkildə artmasına gətirə bilər. İkinci xətt isə istehlak davranışıdır. Qlobal araşdırmalar göstərir ki, qiymət artımı nikotin məhsulları üzrə tələbi azaldan əsas amillərdən biridir, xüsusilə də gənc istifadəçilər arasında. Alternativ məhsulların qiymətinin artması onların sürətlə populyarlaşmasının qarşısını alır və bazarda normallaşma effekti yaradır.

Bununla yanaşı, tənzimləmə sənaye strukturuna da təsir edir. Yüksələn aksiz dərəcələri yerli istehsalçıların məhsul portfelini yenidən nəzərdən keçirməsinə səbəb ola bilər. İllik bazar proqnozlarında qeyd olunur ki, bir çox ölkədə tütün məmulatları üzrə tənzimləmələr sərtləşdikcə şirkətlər daha az riskli kateqoriyalara keçid edir və istehsal siyasətlərini uyğunlaşdırırlar. Azərbaycan bazarında da belə dəyişikliklər orta müddətdə istehsal marjlarını və məhsul çeşidlərini formalaşdıra bilər.

Bu çərçivədə qəbul edilən qərar həm fiskal siyasətin davamlılığını, həm də səhiyyə yönümlü strateji hədəfləri eyni xəttdə birləşdirir. Tütün bazarında fərqli məhsullar arasında vergi balansının təmin olunması gələcək illərdə həm istehlak strukturunun daha stabil inkişafına, həm də vergi yükünün ədalətli bölüşdürülməsinə xidmət edə bilər. Qlobal təcrübə göstərir ki, aksiz harmonizasiyası uzunmüddətli tənzimləmə effektinin əsas şərtlərindən biridir və bu addımlar geniş bazar dinamikasına uyğunlaşdırılmış yanaşma kimi qiymətləndirilir.

Aznews.az