Böyük Britaniya Assancı ABŞ-a verəcəkmi? - "The New York Times"

Birləşmiş Ştatlar Britaniyaya Assancın ekstradisiyası üçün müraciət edib

Culian Assanca 2010-cu ildə məxfi sənədlərin alınmasında və dərc olunmasında iştirak etdiyinə görə casusluq haqqında qanuna əsasən ittiham irəli sürülüb. Tramp administrasiyasının bu qərarı jurnalistlərin milli təhlükəsizlik sahəsindəki fəaliyyətinə görə cinayət məsuliyyətinə cəlb edilməsi üçün istifadə olunacaq presedent yarada bilər ki, bu da söz və mətbuat azadlığına təhlükə yaradır, "The New York Times"-ın müəllif belə yazır.

***

Vaşinqton "Vikiliks"in rəhbəri Culian Assanca 2010-cu ildə məxfi hərbi və diplomatik sənədlərin alınmasında və dərc olunmasında iştirak etdiyinə görə casusluq haqqında qanunun 17 bəndi üzrə ittiham irəli sürüb. Cümə axşamı Ədliyyə Nazirliyi bu bəyanatla çıxış edib. Bu, çox qeyri-adi haldır və ilk düzəlişlə bağlı ciddi suallar doğurur.

AzNews.az inosmi.ru-ya istinadən xəbər verir ki, yeni ittihamlar Tramp administrasiyasının təkid etdiyi geniş ittiham aktının tərkib hissəsi oldu. Onlar Şimali Virciniya Federal Prokurorluğunun tələbləri əsasında Britaniyadan ekstradisiya ilə hədələnən Assanc işində dərəcələri əhəmiyyətli dərəcədə artırırlar.

Bu, öz həyat yolunda bir neçə transformasiyaya uğramış Assancın karyerasında növbəti dönüş oldu. Əvvəlcə o, tam şəffaflığa görə mübarizə aparmış, sonra onun seksual cinayətlərini araşdırmağa başlayan İsveç ədliyyəsindən qaçmış, sonra isə seçkilərə Rusiyanın müdaxiləsi alətinə çevrilmiş və bütün bunlardan sonra ABŞ-da cinayət törədilməsində təqsirləndirilən şəxs olmuşdur.

Assanc 10 il əvvəl bütün dünyaya açıqlığın tərəfdarı və dövlət sirlərinin ifşaçısı kimi məşhurdur. Amma indi ona qarşı belə ittiham irəli sürüldüyü bir vaxtda o, milli təhlükəsizlik mövzusunda yazan amerikalı jurnalist araşdırmalarının müəllifləri üçün son dərəcə vacib olan qeyri-qanuni hərəkətlərə səbəb ola biləcək işin fiqurantı olur.

Bu işin 2016-cı il seçkilərinə Rusiyanın müdaxiləsi ilə heç bir əlaqəsi yoxdur, çünki Assanc təşkilatı Rusiya tərəfindən oğurlanmış, gizli şəkildə Trampın seçilməsinə kömək edən demokratların elektron məktublarını dərc edib. O, Dövlət Departamentinin yüz minlərlə teleqramının və hərbi faylların sızmasının təşkilində böyük rol oynayıb.

Ədliyyə Nazirliyinin rəhbərliyi Assancın casusluq haqqında qanuna əsasən ittiham edilməsinə nə üçün qərar verdiyini izah etməyib. Bu barədə Obama administrasiyasında müzakirələr aparılıb, amma qərar qəbul edilməyib. Bu ittiham alınma, bəzi hallarda isə dövlət sirlərinin dərc edilməsi ilə bağlı hərəkətlərin cinayətkar hesab oluna biləcəyini göstərən presedent yarada bilər. Lakin rəsmi şəxslər mətbuat azadlığının nəticələrini minimuma endirməyə çalışıblar.

Onlar qeyd ediblər ki, yeni ittihamların əksəriyyəti onların nəşrinə deyil, gizli arxiv sənədlərinin alınmasına aiddir. Faylların nəşrinin cinayət adlandırıldığı həmin məntəqələrdə prokurorluq ABŞ-a hərbi əməliyyatlar zonası kimi təhlükəli yerlərdə məlumat verən insanların adlarını açıqlayan azsaylı sənədlərdə cəmləşmişdir.

"Bəziləri deyirlər ki, Assanc jurnalistdir və bu cür hərəkətlərə görə qanuna görə təqib edilə bilməz", — deyə Reportyorların brifinqində Ədliyyə Nazirliyində Milli Təhlükəsizlik şöbəsinə rəhbərlik edən Con Dimers (John Demers) bildirib:

"Nazirlik demokratiyamızda jurnalistlərin roluna çox ciddi yanaşır və buna görə Sizə minnətdarıq. Nazirlik jurnalistləri reportyor fəaliyyətinə görə heç vaxt təqib etmək siyasəti aparmayıb və aparmır".

Amma Assanc jurnalist deyil, Dimers əlavə edib.

Məmur onu Manning ilə gizli məlumat əldə etmək üçün sui-qəsddə ittiham edib.

"Heç bir məsuliyyətli şəxs, o, jurnalist və ya başqası olsun, hərbi əməliyyatlar zonasında fəaliyyət göstərən məxfi mənbələrə malik olan və onları ən böyük təhlükəyə məruz qoyan insanların adlarını məqsədyönlü şəkildə dərc etməməlidir", - deyə Dimers bildirib.

Mətbuat azadlığına münasibətdə jurnalist kimi qiymətləndirilən şəxs yox, "jurnalist" və ya başqası tərəfindən həyata keçirilən jurnalist fəaliyyətinin Amerikada cinayət sayıla biləcəyini göstərən amil vacibdir. Tramp administrasiyasının qərarı milli təhlükəsizlik sahəsindəki fəaliyyətinə görə jurnalistlərin cinayət məsuliyyətinə cəlb edilməsi üçün istifadə olunacaq presedent yarada bilər, deyə Kolumbiya Universitetinin nəzdində fəaliyyət göstərən "Knight adına Birinci Düzəliş İnstitutu"nun (Knight First Amendment Institute) hüquq müdafiə təşkilatında Cəmil Ceffer (Jameel Jaffer) bildirib.

"Bu ittihamlar araşdırmalarda ixtisaslaşan jurnalistlərin hər gün məşğul olduğu fəaliyyətə əsaslanır", - deyə o bildirib:

"İrəli sürülən ittihamı mətbuat azadlığına qarşı frontal hücum kimi başa düşmək lazımdır".

Dimers brifinqdən çıxıb, həm də mətbuatın suallarına cavab verməyib. Ondan sonra qalan Ədliyyə Nazirliyinin məmuru isə suallara anonimliyin gözlənildiyi şəraitdə cavab verirdi. O, Assancın məhkəmə ittihamına görə ona qarşı irəli sürdüyü addımların qanuni baxımdan milli təhlükəsizlik məsələləri üzrə adi istintaq jurnalistikasının fəaliyyətindən nə ilə fərqləndiyini danışmaqdan imtina edib.

Maraqlıdır ki,"The New York Times" və bir çox digər kütləvi informasiya vasitələri hakimiyyətin icazəsi olmadan Vikiliks-dən həmin arxiv sənədlərini alıb. Qəzet, məlumatlandırılmış fayllardan olan informatorların adlarını silsə də, hüquqi baxımdan başqa gizli məlumatların dərc olunması tamamilə aydın deyil.

Assancın vəkili Barry Pollack (Barry J. Pollack) bildirib ki, müdafiəçisi alınan məlumatları dərc etməyə təşviq edildiyinə görə cinayətdə ittiham olunur.

O bildirib ki, bu biabırçı qərarla hakimiyyət orqanları "fiqurlu vərəqəni" götürüblər və aşkar ediblər ki, onun müştərisinə qarşı iş heç də yalnız kompyuter sındırılması deyil.

"Bu misli görünməmiş ittihamlar Culian Assancın cinayət təqibinin Amerika hökumətinin hərəkətləri ilə bağlı məlumat almağa çalışan bütün jurnalistlər üçün ola biləcək təhlükənin ciddiliyini göstərir", — deyə Pollak bildirib.

ABŞ dövləti mövcud olduğu bütün dövrlərdə öz sirlərinin kütləvi informasiya vasitələrinə sızmasını çox nadir hallarda cinayət hesab edirdi. Lakin Corc Buşun prezidentliyinin ikinci yarısından başlayaraq, Ədliyyə Nazirliyi casuslar vasitəsilə deyil, reportyorlar vasitəsilə cəmiyyətə məlumat verən dövlət qulluqçularının təqibinə casusluq haqqında Qanunu getdikcə tətbiq edir. Obamanın dövründə belə hərəkətlər daha da artdı.

İlk baxışdan, casusluq haqqında qanun dövlət sirlərini dərc edən jurnalistlərə qarşı da istifadə edilə bilər. Lakin bir çox hüquqşünaslar hesab edirlər ki, informasiyanın əldə edilməsi və dərc edilməsi ilə bağlı hərəkətlərə görə insanların məhkəmə təqibi birinci düzəlişi pozur.

Ancaq onların nöqteyi-nəzərini heç kim heç vaxt məhkəmədə yoxlamayıb, çünki indiyə qədər dövlət heç vaxt belə ittihamlar irəli sürməyib. O, 2005-ci ildə İsraildəki iki lobbiçiyə İrana qarşı Amerika siyasəti haqqında məxfi məlumat aldığına və öz müştərilərinə təhvil verdiyinə görə ittihamlar irəli sürüb. Amma bu məsələ dağıldı, çünki hakim ilkin dinləmələrdə onun əsaslılığına ciddi şübhələri ifadə etdi və ittihamlar aradan qaldırıldı.

Şübhəsiz ki, Assanc bu sözün adi anlamında jurnalist deyil, hüquqi baxımdan Vikiliks-də etdiyi işlərin çoxunu "The New York Times" kimi ənənəvi kütləvi informasiya vasitələrinin fəaliyyətindən fərqləndirmək çox çətindir. O, hakimiyyətin gizli saxlamaq istədiyi məlumatı, o cümlədən milli təhlükəsizliyin gizli informasiyalarını axtarır və dərc edir. Eyni zamanda mənbələrin məxfiliyinin qorunması üçün tədbirlər görür.

Obama administrasiyası da Assanca qarşı ittihamlar irəli sürməyi düşünürdü, lakin bu Qərarın istintaq jurnalistikasını qorxudacağından, konstitusiyaya zidd qərar kimi qiymətləndirilə biləcəyindən ehtiyat edərək, bundan imtina etdi. Ədliyyə Nazirliyindən olan məmur son zamanlar hansısa yeni sübutların olub-olmadığını bildirməkdən imtina edib, yoxsa Tramp administrasiyası, sadəcə, Obama administrasiyasının imtina etdiyi işləri görməyə qərar verib.

Assanc tərəfindən dövlət sirlərinin dərcinə qarşı irəli sürülən üç ittiham ABŞ-a Əfqanıstan və İraqda hərbi əməliyyatlar zonası kimi təhlükəli yerlərdə, həmçinin Çin, İran və Suriya kimi avtoritar dövlətlərdə məlumat verən insanların adları bir neçə fayl üzərində qurulub.

Assanca qarşı ittiham qaydasında irəli sürülən sübutlar 2013-cü ildə Manning məhkəməsi zamanı Hərbi Prokurorluğun təqdim etdiyi məlumatlara əsaslanır. Bu prosesdə prokurorluq Manningin öz hərəkətləri ilə adları Assanc tərəfindən dərc edilmiş sənədlərdə göstərilən insanları təhlükəyə məruz qoyduğunu iddia etdi. Doğrudur, o, bunun nəticəsində kiminsə öldürüldüyünə dair heç bir sübut təqdim etməyib.

Ədliyyə Nazirliyindən olan məmur bu cür sübutların olub-olmadığını bildirməkdən imtina etsə də, prokurorluğun məhkəmədə yalnız ittihamla ifadə etdiyi şeyi sübut etməli olduğunu vurğulayıb: sənədlərin dərc edilməsi insanları təhlükəyə atdı.

Manning 35 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilib. Bu, Amerika tarixində informasiya sızması üçün ən uzun həbs müddəti idi. Lakin prezident Obama 2017-ci ilin yanvarında Ağ Evdə olmasının lap sonunda Manningin cəzasını yumşaldıb və qalan müddətini azaldıb.

İndi o, yenidən həbsxanadadır, çünki hakim onu Assancla qarşılıqlı əlaqə saxlamaqdan imtina etmək üçün məhkəməyə hörmət etməməkdə ittiham etdi və Assanca qarşı ittiham irəli sürdü.

Manningin və Vikiliks-in hərəkətləri ABŞ tarixində ən qeyri-adi informasiya sızmalarından birinə çevrilib. Onlar Dövlət Departamentinin bütün dünya haqqında çoxlu sayda sirri olan yüz minlərlə teleqramını, Quantanamonun məhkəməsiz saxlandığı məhbuslara dosyeni, Əfqanıstan və İraq müharibələri zamanı baş verən mühüm hadisələrin xronikasını açdılar.

Manningin verdiyi məlumatlar Assanc və Vikiliks-i dünya şöhrətinin zirvəsinə qaldıranda Obama administrasiyası və milli təhlükəsizlik orqanlarının hüquq-mühafizə orqanlarından və idarələrindən olan məmurlar onu cani və cinayətkar gördü, qeyri-hərbi fəallar və şəffaflıq uğrunda güləşçilər onu öz ikonlarına çevirdilər.

Vikiliks 2016-cı il seçkilərində Trampa kömək etmək üçün onların gizli səyləri çərçivəsində ruslardan oğurlanan və Assanca verilmiş demokratların yazışmalarının arxivlərini dərc etdikdə, ifaçının imici əhəmiyyətli dərəcədə dəyişdi. Lakin bunun Assancın əleyhinə olan sonrakı hadisələrə heç bir aidiyyəti yoxdur.

2018-ci ilin mart ayında Virciniya ştatının Federal Məhkəməsi Assancın əleyhinə qanunsuz kompyuter hücumu məqsədi ilə sövdələşmədə ittiham irəli sürüb. Prokurorluq Assancı Manning-in giriş parolunun kodlaşdırılmış bir hissəsini dağılmasına kömək etməkdə günahlandırdı ki, bu da onun başqa bir istifadəçi adı altında gizli hərbi şəbəkəyə daxil olmasına və izlərini daha yaxşı ört-basdır etməyə imkan verdi. Bundan əvvəl o, artıq faylları göndərməyə başladı və prokurorluq Assancın uğur qazandığını iddia etdi.

Birləşmiş Ştatlar Britaniyaya Assancın ekstradisiyası üçün müraciət edib. Yeni ittihamların irəli sürülməsi Britaniya məhkəmələrinə onun casusluq haqqında qanuna görə ittiham irəli sürdüyü ölkəyə köçürülməsinin qanuniliyi məsələsini nəzərdən keçirməyə imkan verir.

Babək Göyüş

AzNews.az