Xüsusilə dünya bazarında neft qiymətlərinin dalğalandığı indiki şəraitdə iqtisadiyyatımızın diversifikasiyası həyati əhəmiyyət kəsb edir. Cənab Prezidentimizin artıq neçə ildir start verdiyi iqtisadi strategiyanın həyata keçirilməsi hər birimizin, özəlliklə bu ölkənin qaymağını yeyən şəxslərin ən ümdə məsələsi olmalıdır. Hər kəs qeyri-neft sektorunun inkişafında əlindən gələni əsirgəməməli, son qəpik quruşunu belə, bu hədəfin reallaşmasına yönəltməlidir.
Təəssüf ki, iş adamlarımız Azərbaycan iqtisadiyyatının inkişafına mövcud potensiallarından qat-qat aşağı investisiya qoyur, daha çox xarici yatırımlara üstünlük verirlər. Bunu ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 2019-cu ilin yanvar ayında Azərbaycanın sosial və iqtisadi sahələrinə investisiya qoyuluşunun 12.5%, yaxud 868,7 mln. manat azalması da təsdiqləyir.
Dövlət Statistika Komitəsi bu azalmanı neft sektoruna yatırılmış investisiyaların həcmiylə əsaslandırsa da, hər halda, qeyri-neft sektoruna yönəldilmiş vəsaitləri də qənaətbəxş hesab etmək mümkün deyil. Statisitik məlumatların təhlili göstərir ki, bu ilin yanvar ayında qeyri-neft sektoruna yönəldilmiş vəsaitin həcmi cəmi 1,2%, qeyri-neft sənayesinə qoyulmuş investisiyalar isə 1,9% artıb. İlk baxışdan 1.2% - 1.9%-lik böyümə inkişaf kimi görünsə də, sözsüz ki, bununla kifayətlənmək mümkün deyil. Ən azı ona görə ki, Azərbaycan Prezidenti dəfələrlə iş adamlarımızı ölkə iqtisadiyyatına ciddi yatırımlar qoymağa səsləmiş, investisiya mühitini münbitləşdirən mühüm addımlar atmışdır. Məhz sözügedən islahatların nəticəsində Azərbaycanın beynəlxalq iqtisadi reytinqi artmış, hətta ölkəmiz Dünya Bankının “Doing Business 2019” hesabatında dünyanın ən çox islahat aparan ölkəsi elan olunmuşdur. Eyni qurumun 2017, 2018-ci illərdəki hesabatlarında da Azərbaycanı yüksək qiymətləndirməsi bu inkişaf prosesinin ardıcıllığından xəbər verir. Yalnız onu xatırlatmaq kifayətdir ki, “Doing Business 2018” hesabatında Azərbaycan 8 pillə irəliləyərək, 190 ölkə arasında 57-ci yerə yüksəlmişdi.
Azərbaycan günü-gündən iqtisadi reytinqini yüksəltdiyi, dünyanın ən çox iqtisadi islahatlar aparan ölkəsinə çevrildiyi bir zamanda, sözsüz ki, 1.2% və ya 1.9%-lik zəif inkişafın obyektiv və subyektiv səbəbləri var. Obyektiv səbəblər neft böhranından sonra daralan iqtisadi gücümüz, əhalinin alıcılıq qabiliyyətinin aşağı düşməsi, xarici investorların hələ də bəzi risklərdən çəkinmələri, beynəlxalq ticari savaşlar, geopolitik ziddiyyətlərin mərkəzində yerləşməyimiz və bunun bəzi zəruri islahatları əngəlləməsi kimi amillərdirsə, subyektiv səbəblərə bunlar daxildir: neft sektoru ənənələrinin gətirdiyi problemlərin tam olaraq aradan qaldırıla bilməməsi, qeyri-iqtisadi yolla zənginləşən iri məmurların ölkənin maliyyə gücünün önəmli qismini əllərində cəmləşdirmələrinə baxmayaraq, yeni dövrün tələblərinə uyğunlaşa bilməmələri, pul qazanma metodlarında alın tərindən çox, öz bildikləri “asan” yollara baş vurmaları, ölkə başçısının həyata keçirməyə çalışdığı islahatların mahiyyətini düzgün qiymətləndirməmələri və bu səbəbdən də ona mane olmaq səyləri, toplumumuzun yeniliklərə tam hazır olmaması və s.
Azərbaycan iqtisadiyyatının diversifikasiyasının qarşısında dayanan ən ciddi əngəl isə bir çox iri kapital sahiblərinin öz gələcəklərini ölkəmizdə görməmələrindən qaynaqlanır. İndiyə qədər hakimiyyətdəki yaxınlarına – qohumlarına, dostlarına, tələbə yoldaşlarına, “məhəllə uşaqlarına” söykənib qara yollarla pul qazanmağa öyrəşmiş bu adamlar Prezidentin həyata keçirəcəyi islahatlardan sonra kitablarının bağlanacağına inandıqlarından əllərindəki kapitalı nəyin bahasına olursa olsun, Azərbaycandan çıxarmaqda maraqlıdırlar. Onlar öz ölkələrinə “qara bazar” kimi baxır və əldə etdikləri böyük kapitalları da “qara” yolla qazanırlar. Belələri üçün vətən sadəcə çapılıb talanan düşmən yurdudur. Öz gələcəklərini Qərb ölkələrində, kapitallarının təhlükəsizliyi isə ofşor hesablarında görürlər. Dolayısıyla, ölkəmiz xarici investisiyalara ümid bağladığı indiki zamanda, tam əksinə, xaricə katipal axıdan məmləkətə çevrilir. Belə insanların ofşor hesablarında ölü kapitala çevirdikləri maliyyə potensialımız isə öz ölkəmizin tərəqqisində rol oynaya bilmir.
Əslində həmin işbazların xarici banklarda yatırılan vəsaitləri heç öz işlərinə də yaramayacaq, əksinə əlavə baş ağrısına çevriləcək mahiyyətdədir. Nədən ki, bu vəsaitlər real iqtisadiyyata yatırılmadığı üçün əlavə dəyər yarada bilmir, getdikcə ucuzlaşır və hər an müsadirə olunmaq təhlükəsi ilə üz-üzə qalırlar. Bunun ən bariz örnəyini biz Beynəlxalq Bankın sabiq sədri Cahangir Hacıyevin həyat yoldaşının timsalında gördük. İngiltərə hökumətinin post-sovet məkanından bu ölkəyə axan mənbəyi naməlum kapitalları dondurmaq və daha sonra müsadirə etmək siyasəti Zamirə Hacıyeva kimi digərlərinin də ümidlərini doğrultmaya bilər. Eyni talenin digər “qara” sərmayədarları da gözləməsi ehtimalı öz xalqının boğazından kəsilənlərin heç kimə xoşbəxtlik gətirmədiyini və “qara kapital”ın dünyanın heç yerində güvəndə olmayacağını bir daha ortaya qoydu.
Şəxsən yaxından tanıdığım bir iş adamı var. Hansı yolla ciddi kapital qazandığı barədə danışmaq istəmirəm. Məni narahat edən odur ki, özünü “uğurlu” iş adamı hesab edən bu şəxs Azərbaycanda əldə etdiyi milyonlarla dollara İstanbulun Ataşehir və Şerifali səmtində kirayəlik iş ofisləri alıb. Həmin obyekti isə elə qiymətə kirayəyə verib ki, bu pulla maya dəyərini yalnız 52 ilə geri qaytara bilər. Halbuki, 52 ilə Azərbaycanda tum qovurub satmaqla da o qədər qazanmaq mümkün idi. Bu “uğurlu” iş adamını İstanbula aparan isə iki səbəb vardı: biri, öz “qara sərmayəsinin” hesabatını verməkdən yayınmaq, ikincisi isə, alın təri tökmədən, asan qazanc əldə etmək.
Milli kimliyini itirmiş həmin insan cibində hələ də Azərbaycan pasportu gəzdirir. Övladları bu ölkənin iş adamlarının vergisiylə formalaşdırılan büdcə hesabına maliyyələşdirilən təhsil ocaqlarında pulsuz oxuyur, müftə dərs kitabları ilə təmin olunurlar. Ölkəmizin halal çörəklə dolanan kasıb balaları isə göz nuruyla qazandıqları ali məktəblərdə pulsuzluqdan oxuya bilmirlər.
Fikrimcə, Azərbaycanın qanını soran bu tip parazıtlərə qarşı dövlət öz sərt üzünü göstərməli və həmin pulları hansı yolla qazandıqlarının hesabını sormalıdır.
Nə qədər ki gec deyil, özlərini “uğurlu” iş adamı kimi görən bu “çoxbilmişlər” əvvəl-axır ədalət qarşısında cavab verəcəklərini gözdən qaçırmamalı və hansı yolla qazanmalarından asılı olmayaraq əllərindəki sərmayəni ölkəmizin iqtisadiyyatına yatırmalıdırlar. Bununla heç olmasa öz günahlarının yarısından geri qayıda, həm özlərinə, həm də bu zamana qədər qanını sorduqları xalqa nəsə qazandıra bilərlər.
Ümidvaram ki, Azərbaycan dövləti də günahın yarısından qayıtmışları ölkənin inkişafı naminə bəlkə bağışlayar.
Mürvət Həsənli,
ADAM sədri