Rusiya-Ukrayna müharibəsinin davam etdiyi 2 il ərzində həm iki ölkə, həm də dünya üçün mühüm hadisələr ön plana çıxdı. Müharibə İkinci Dünya Müharibəsindən sonra Avropada ən böyük dağıntıya səbəb oldu. Rusiya isə gözlənildiyi kimi məqsədlərinə çata bilmədi. Bununla belə, müharibənin üçüncü ilində sahədə strategiyaların dəyişəcəyini ehtimal etmək olar. İş o yerə çatıb ki, nə Ukrayna, nə də Rusiya sülh sazişi üçün əlverişli zəmin yaratmış kimi görünmür. Kiyev administrasiyası öz sərhədlərini qorumaq üçün qətiyyətli addımlar atır, Moskva administrasiyası müharibənin məqsədlərinə çatana qədər davam edəcəyini bildirir.
Moskva Donbasda Donetsk və Luqansk, Zaporojya və Xerson bölgələrində hərbi əməliyyatlar aparır. Demək olar ki, Rusiya konkret olaraq bu bölgələrdə hücumlarını gücləndirib və son vaxtlar bütün Donbası ələ keçirmək üçün ciddi cəhdlər edir. Bu yaxınlarda Avdeyevkanın tutulması bu istiqamətdə atılan addımdır. Rusiya Donetsk və Luqansk Xalq Respublikaları kimi elan edilən bütün bölgələri ələ keçirməyincə dayanmaq istəməyəcək. Dneprdən şərqdə Zaporojya və Xerson torpaqlarını ələ keçirmək və bu çayı təbii sərhədə çevirmək cəhdləri var. Xarkova təzyiq gecikdirici bir taktika kimi görünür. Moskvanın hazırkı sahədə strateji istiqaməti Ukrayna qoşunlarını meydanda bölmək və onsuz da məhdud olan hərbi sursatlardan qənaətlə istifadə etməyə məcbur etməklə onların diqqətini Donbas Cəbhəsinə yönəltməməkdir. Xüsusilə Kiyev və Qərbi Ukraynadakı bombardman cəhdləri dinc əhalini yormağa və onları hərbi həll yolundan uzaqlaşdırmağa yönəlmiş uzunmüddətli yanaşmanın məhsuludur. Rusiya tərəfindən bu hərəkətlərdə İran istehsalı olan pilotsuz uçuş aparatlarından istifadə edilməyə davam edilir. Çox danışılmasa da, Şimali Koreyadan götürüldüyü iddia edilən silah və sursatların da sahəyə daşındığı bildirilir. Rusiyanın son zamanlar intensivləşdirdiyi hücumlar, Ukraynanın 2023-cü ilin payızına qədər davam edən əks-hücumlarının nəticəsiz qalması ilə yanaşı, Moskvanın işğal altındakı bölgələrdə müdafiədən hücuma keçməsinə səbəb olub. Kiyevin daim tələb etdiyi döyüş təyyarələri ilə bağlı növbəti addımların atılmaması Rusiyanın əlini gücləndirən məsələ sayıla bilər.
Üstəlik, bu vəziyyət təkcə iki ölkə üçün deyil, həm də qlobal siyasətdə bir çox yeni hadisələrə səbəb oldu. Son 2 ildə Aİ və ABŞ-dan Ukraynaya əhəmiyyətli miqdarda hərbi, maliyyə və humanitar yardım gəlib. Kiel Dünya İqtisadiyyatı İnstitutunun məlumatına görə, bu yardımların ümumi məbləği 2024-cü ilin yanvar ayına qədər təxminən 92 milyard dollar (AB-dən) və 73 milyard dollar (ABŞ-dan) hesablanır. Qərbin verdiyi tanklar, hava hücumundan müdafiə sistemləri və uzaqmənzilli artilleriya Ukraynaya sahədə ciddi dəstək verdi. Ancaq qlobal siyasətdə baş verən bir çox dəyişiklik səbəbiylə İsrailin Qəzzaya hücumları və Rusiyanın gözlənilən tənəzzülü yaşamaması ah-havanı dəyişdirdi. Hətta bu müddət ərzində yardım axını azalıb və ABŞ Konqresində yeni 60 milyard dollarlıq yardım paketi daxili siyasi qarşıdurmalarla nəticələnib. ABŞ-da Konqresdəki müzakirələr və Nümayəndələr Palatasındakı Respublikaçı çoxluğun Baydenin Ukrayna ilə bağlı əlini zəiflədən addımları səbəbindən yardımda irimiqyaslı gecikmələr olub. Ukrayna tərəfdarları isə Donald Trampın yenidən prezident seçiləcəyi təqdirdə ABŞ-ın dəstəyinin daha da kəsilə biləcəyindən narahatdırlar.
İndiki reallıqlar kontekstində qiymətləndirsək, Makronun gələcəkdə Qərb qüvvələri Ukraynaya gedəcək fikri hazırki mənzərəni sabotaj etməyə yönəlib. Avropadakı etirazlar Ukrayna ilə həmrəylik ideyasını arxa plana keçirib və hətta onu əhəmiyyətli dərəcədə neytrallaşdırıb. Aİ-də Putini dəstəkləyən Macarıstanın baş naziri Viktor Orban açıq şəkildə Ukraynaya qarşı çıxıb. Lakin uzun müzakirələrdən sonra Aİ 2024-cü ilin fevralında 54 milyard dollarlıq yardım paketini də təsdiqlədi. ABŞ və Aİ İranın Rusiyaya pilotsuz uçuş aparatları (PUA) verdiyini iddia edir. İran isə müharibədən əvvəl məhdud sayda PUA təmin etdiyini etiraf edir. PUA-ların Ukraynadakı hədəfləri vurmaqda effektivliyi sübuta yetirilib. Bundan əlavə, PUA-lar hava hücumundan müdafiə sistemlərindən yayınma qabiliyyətinə görə hər iki tərəf üçün seçim silahıdır. Qərb ölkələrinin tətbiq etdiyi sanksiyalar Rusiyaya istənilən dərəcədə təsir etmədi. Rusiya hələ də neft ixrac etsə də, hərbi sənaye üçün hissələri və komponentləri təmin edə bilir. Pekin isə ehtiyatlı diplomatik münasibətlə davam edir. O, Rusiyanı işğala görə qınamır, lakin Moskvanı hərbi cəhətdən də dəstəkləmir. Bununla belə, Çin və Hindistan Rusiyadan neft almağa davam edir.
Züriyə Qarayeva
Aznews.az portalının siyasi şərhçisi