Milli Məclisin iyulun 8-də keçirilən plenar iclasında “Elektroenergetika haqqında” qanun layihəsində dəyişikliklərə dair sənədin III oxunuşda qəbul olunması ölkənin enerji tənzimlənməsində yeni mərhələnin başlanğıcı kimi qiymətləndirilə bilər. Sənəd elektroenergetika sektorunda “sabit tarif” anlayışının qanunvericilik müstəvisində rəsmiləşdirilməsini nəzərdə tutur və bu, həm struktur islahatların, həm də tarif siyasətində daha funksional modellərin tətbiqinin göstəricisidir.
Aznews.az şərh edir ki, sabit tarifin əsas ideyası istehlak miqdarından asılı olmayan, şəbəkəyə qoşulmuş hər bir istifadəçidən aylıq sabit ödənişin alınmasıdır. Bu ödəniş elektrik enerjisinin faktiki sərfiyyatına bağlı deyil və enerji sisteminə qoşulmuş hər bir abonentə şamil olunur. Tətbiqin məqsədi isə paylayıcı sistem operatorunun faktiki istehlakdan asılı olmadan daimi çəkdiyi texniki və infrastruktur xərcləri qarşılayacaq sabit maliyyə axınını təmin etməkdir.
Belə mexanizmlər beynəlxalq praktikalarda artıq geniş yayılıb. Məsələn, Avropa İttifaqının bir sıra ölkələrində, o cümlədən Almaniya, Niderland və Finlandiyada sabit tariflər enerji sisteminin ümumi dayanıqlığını qorumaq üçün əsas tənzimləyici vasitələrdən biridir. Bu sistemlərdə istifadəçilər həm enerji sərfiyyatına görə, həm də şəbəkə xidmətlərinə görə fərqli formada ödəniş edirlər. Azərbaycanda da bu mexanizmin tətbiqi nəticəsində şəbəkəyə texniki baxış, xidmət xərcləri, avadanlıqların amortizasiyası və digər daimi xərclər üçün daha səmərəli maliyyə axını təmin edilə bilər.
İstehlakçı baxımından bu dəyişiklik həm üstünlüklər, həm də diqqətlə izah edilməli olan yeni reallıqlar yaradır. Əvvəla, sabit tarifin tətbiqi əsasən passiv və ya az enerji sərf edən abonentlər üçün əlavə ödəniş yükü yarada bilər. Məsələn, yaylaqda, bağ evində, mövsümi istifadə olunan obyektlərdə aylarla istifadə olunmayan elektrik enerjisinə görə belə, sabit ödəniş tələb olunacaq. Lakin bu yanaşmanın məntiqi ondan ibarətdir ki, şəbəkəyə qoşulmanın özü artıq bir xidmət kimi dəyərləndirilir və bu xidmətin dayanıqlılığı daimi xərclər tələb edir.
Bu səbəbdən də qanun layihəsi yalnız texniki məqamları deyil, istehlakçı hüquqları və təchizatçıların öhdəliklərini də əhatə edir. Belə ki, yeni sistemdə sabit tarifin məbləğinin necə müəyyən ediləcəyi, hansı hallarda tətbiq ediləcəyi və istifadəçilərə əvvəlcədən necə bildiriləcəyi hüquqi əsaslarla müəyyən olunub. Bu isə şəffaflıq və etimadın qorunması baxımından mühüm amildir.
Əldə olan məlumatlara görə, sabit tarif mövcud istehlak tariflərinə əlavə olaraq tətbiq olunacaq və tarifin məbləği tənzimləyici orqan tərəfindən müəyyənləşdiriləcək. Bu zaman sosial həssas təbəqələrin maraqları, enerjiyə çıxış imkanları və mövcud subsidiyalar da nəzərə alınmalıdır. Həddindən artıq yüklü sabit tariflər bərabərsizlik riski yarada bilər, bu baxımdan tənzimləyici yanaşma sosial balansı qorumaq üçün çevik olmalıdır.
Digər tərəfdən, bu dəyişiklik paylayıcı şirkətlər üçün dayanıqlı gəlir mənbəyi formalaşdırır. Bu gəlir yalnız satışa deyil, həm də şəbəkənin idarə edilməsinə yönəlir. Belə bir model həm texniki modernləşmə, həm də xidmət keyfiyyətinin yüksəldilməsi üçün daha stabil əsaslar yaradır. Əgər bu maliyyə axını düzgün istiqamətə yönəldilərsə, yaxın illərdə enerji təchizatı sistemində əməliyyat dayanıqlığı, itkilərin azaldılması və infrastrukturun modernləşdirilməsi kimi proseslər sürətlənə bilər.
Son olaraq, elektroenergetika sektorunda sabit tarifin qanunvericiliyə daxil edilməsi təkcə bir tarif mexanizmi deyil, həm də idarəetmə fəlsəfəsinin dəyişməsinin göstəricisidir. Əgər bu sistem şəffaf şəkildə tənzimlənər, sosial balans qorunarsa və gəlirlər xidmətin keyfiyyətinə yönələrsə, uzunmüddətli perspektivdə enerji sektorunda dayanıqlı və vətəndaş yönümlü islahatların təməli möhkəmlənə bilər.
Nuray,
Aznews.az