2020–2030-cu illər ərzində 98 ölkədə həyata keçirilən 10 əsas patogena qarşı immunizasiya proqramlarının təxminən 32 milyon insanın həyatını xilas edəcəyi proqnozlaşdırılır.
Bu barədə Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) Azərbaycan nümayəndəliyinin məsləhətçisi Şahnaz Həsənova media nümayəndələri ilə görüşdə bildirib.
Onun sözlərinə görə, bu həyatların 88 faizi – yəni əksəriyyəti – 5 yaşa qədər olan uşaqların payına düşür. Ümumilikdə, dünyada hər il peyvəndlər vasitəsilə difteriya, tetanus, göyöskürək, qrip, qızılca kimi təhlükəli xəstəliklərdən 5 milyona qədər ölümün qarşısı alınır. Şahnaz Həsənovanın qeyd etdiyi kimi, peyvəndlər yüksək dərəcədə təhlükəsiz və effektivdir, hətta bir neçə peyvəndi eyni gündə tətbiq etmək də mümkündür. O əlavə edib ki, hazırda 30-dan çox xəstəlik əleyhinə təsdiqlənmiş peyvənd mövcuddur. Bu sıraya yalnız yoluxucu xəstəliklər deyil, eyni zamanda qaraciyər xərçəngi və uşaqlıq boynu xərçəngi kimi iki onkoloji xəstəlik də daxildir.
İmmunizasiya – yəni peyvəndlərlə immun sisteminin gücləndirilməsi – müasir səhiyyənin ən mühüm nailiyyətlərindən biridir. Peyvəndlər yalnız fərdi sağlamlığı deyil, kollektiv təhlükəsizliyi də təmin edən, genişmiqyaslı təsirə malik müdafiə mexanizmidir. Erkən yaşdan etibarən uşaqların peyvənd olunması bir çox xəstəliklərin qarşısının alınması deməkdir və bu təkcə xəstəliyə yoluxmamaqla kifayətlənmir – ağırlaşmaların, ölümlərin, əlillik hallarının da əhəmiyyətli dərəcədə azalmasına səbəb olur. İmmunizasiya həm də səhiyyə sistemlərinə olan yükü azaldır, çünki profilaktika müalicədən daha az xərclidir və nəticələri daha uzunmüddətlidir.
Əgər immunizasiya proqramlarına ciddi yanaşılmasa və ya onlara qarşı etinasızlıq, şübhə və ya müqavimət göstərilsə, bu, təkcə fərdlərin deyil, bütöv cəmiyyətlərin sağlamlığına ciddi təhdid yarada bilər. Peyvəndləmədə yaranan boşluqlar nəticəsində əvvəllər demək olar ki, aradan qalxmış xəstəliklər – məsələn, qızılca, göyöskürək və poliomielit – yenidən yayılmağa başlayır. Bu da yalnız həmin peyvənddən imtina edən şəxsi deyil, ətrafındakı digərləri – xüsusən də immun sistemində problem olan insanlar, körpələr və yaşlılar üçün həyati risklər yaradır. İctimai immunitet səviyyəsinin (yəni “kollektiv immunitetin”) aşağı düşməsi nəticəsində epidemiyalar baş verə, xəstəliklər sürətlə yayıla bilər. Qlobal miqyasda belə hallar artıq müşahidə olunub – məsələn, Avropanın bir sıra ölkələrində qızılca epidemiyası, Pakistanda və Əfqanıstanda poliomielitin geri dönməsi məhz immunizasiya boşluqları ilə əlaqəlidir.
Bütün bu risklərin qarşısını almaq üçün dövlətlər immunizasiya siyasətinə kompleks yanaşmalıdır. Birincisi, vaksinlərə çıxışın əlçatanlığı təmin edilməlidir. Xüsusilə kənd yerlərində, aztəminatlı ailələrdə yaşayan uşaqlar üçün peyvəndlər pulsuz və vaxtında təqdim olunmalıdır. Eyni zamanda, səhiyyə işçiləri yüksək səviyyədə təlimatlandırılmalı və vətəndaşlarla effektiv ünsiyyət qurmaq bacarığına sahib olmalıdır.
İkinci mühüm istiqamət – maarifləndirmədir. Sosial mediada, televiziya və radio proqramlarında, məktəblərdə, uşaq bağçalarında və tibb müəssisələrində peyvəndin əhəmiyyəti ilə bağlı aydın, elmi əsaslı məlumatların yayılması vacibdir. İnsanlarda peyvəndlər haqqında yaranan miflərin, şayiələrin, əsassız qorxuların qarşısı yalnız elmi və empatik ünsiyyətlə alına bilər. Həmçinin, dini və mədəni yanaşmalar da nəzərə alınmalı, ictimai liderlər və nüfuzlu şəxslər vaksinləşmənin təşviqinə cəlb olunmalıdır.
Üçüncü önəmli məsələ – immunizasiya proqramlarının rəqəmsallaşdırılması və monitorinqidir. Elektron səhiyyə sistemləri vasitəsilə hər bir uşağın peyvənd statusu izlənməli, gecikmələr və boşluqlar avtomatik şəkildə müəyyənləşdirilməli və valideynlərə vaxtında xatırlatmalar göndərilməlidir. Bu həm dövlətin idarəetmə qabiliyyətini artırar, həm də vətəndaşın məlumatlı qərar verməsinə kömək edər.
Nəticə etibarilə, immunizasiya sadəcə tibbi prosedur deyil – bu, cəmiyyətin sağlam gələcəyinə qoyulan ən dəyərli investisiyadır. Peyvəndlər xəstəlikləri yox edə bilər, ölümlərin qarşısını ala bilər, ailələrin və ölkələrin rifahını təmin edə bilər. Amma bu, yalnız bütün cəmiyyətin, xüsusilə də dövlətlərin, səhiyyə qurumlarının və vətəndaşların birgə səyləri ilə mümkün olacaq.
Pərvanə,
AzNews.az