Ötən ay Azərbaycanda ən çox istifadə edilən sosial şəbəkə "Instagram" olub. “StatCounter”ın məlumatlarına əsasən, bu platforma ölkənin sosial şəbəkə bazarının 34.01%-ni təşkil edərək ilk sırada qərarlaşıb. Bu göstərici iyun ayı ilə müqayisədə artım, ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə isə azalma göstərsə də, ümumilikdə "Instagram" sosial mediada liderliyini qoruyub. İkinci yeri 31.73% bazar payı ilə “Facebook” tutub, bu da onun mövqelərini əhəmiyyətli dərəcədə gücləndirdiyini göstərir. Üçüncü pillədə isə 15.31% payla "YouTube" qərarlaşıb. “X” (əvvəlki Twitter), “Pinterest”, “Reddit” və “LinkedIn” kimi platformalar isə daha az istifadə payı ilə ardıcıl sıralarda yer alıblar.
Bu statistika təkcə rəqəmləri deyil, həm də cəmiyyətin texnoloji vərdişlərini, sosial davranışlarını və informasiya əldəetmə üsullarını əks etdirir. Sosial şəbəkələrə marağın artmasının səbəbləri çoxşaxəlidir. Birincisi, bu platformalar vasitəsilə insanlar gündəlik xəbərləri, trendləri, dostlarının paylaşımlarını izləyir, vizual kontent vasitəsilə gündəlik həyatla əlaqə saxlayır. Xüsusilə “Instagram”ın vizual və estetik üstünlükləri onun geniş auditoriya tərəfindən seçilməsinə səbəb olur. Platforma gündəlik həyatın paylaşılması, bizneslərin reklamı, bloqerlərin və influencerlərin fəaliyyət məkanı kimi funksional imkanlar təqdim edir. Həmçinin estetik paylaşım, real vaxtda "story" funksiyası, "reels" videoları və müxtəlif alqoritmik tövsiyələr istifadəçini platformada daha çox vaxt keçirməyə təşviq edir.
Lakin bu sürətli artım və istifadə intensivliyi bir sıra təhlükələri də özü ilə gətirir. “Instagram” kimi platformalarda keçirdiyimiz zamanın çoxalması psixoloji rifaha, real həyat münasibətlərinə, zaman idarəçiliyinə və hətta şəxsi məhsuldarlığa mənfi təsir edə bilər. Sosial media asılılığı — yəni insanın həyatının sosial şəbəkəyə bağlanması, real həyatdan uzaqlaşması, davamlı bildirişlərə reaksiya vermə ehtiyacı və qarşılıqlı müqayisə hissi — depressiya, narahatlıq, yuxusuzluq və özgüvən problemləri kimi psixoloji fəsadlarla nəticələnə bilər. Xüsusilə gənc istifadəçilər arasında “filtirlənmiş reallıq”la real həyat arasındakı fərq ciddi psixoloji disbalans yarada bilər. Digər tərəfdən, şəxsi məlumatların təhlükəsizliyi, saxta profillər, manipulyativ kontentlər, kiberzorakılıq və ekran qarşısında uzun müddət vaxt keçirməyə bağlı fiziki fəsadlar da göz ardı edilməməlidir.
Müsbət tərəfdən baxsaq, sosial şəbəkələr düzgün istifadə olunduğu halda, maarifləndirici, təşviqedici və kreativ potensialı artıran bir vasitədir. İnsanlar asanlıqla qlobal xəbərləri əldə edə, peşəkar bacarıqlarını nümayiş etdirə, ictimai məsələlərə münasibət bildirə və sosial layihələrə qoşula bilirlər. Kiçik və orta biznes sahibləri üçün isə sosial platformalar məhsullarını tanıtmaq və müştəri bazasını artırmaq üçün əvəzsiz fürsətlər yaradır. Həmçinin yaradıcılar, fotoqraflar, dizaynerlər və incəsənətlə məşğul olan şəxslər üçün bu platformalar portfoliolarını nümayiş etdirməyə və tanınmağa şərait yaradır.
Bu platformalardan sağlam şəkildə faydalanmaq üçün bir sıra davranış modelləri tətbiq olunmalıdır. Məsələn, sosial mediada keçirdiyimiz zaman məhdudlaşdırılmalı, gündəlik vaxt limiti təyin edilməli, paylaşım və məlumat istehlakı balanslı şəkildə həyata keçirilməlidir. Şəxsi məlumatların paylaşılmasında diqqətli olmaq, hər paylaşımı tənqidi süzgəcdən keçirmək və sosial medianı özünə xidmət etdirən vasitəyə çevirmək olduqca vacibdir. Həmçinin valideynlər uşaqların və yeniyetmələrin internet və sosial media istifadəsinə nəzarət etməli, onlara rəqəmsal savadlılıqla bağlı maarifləndirmə aparmalıdır.
Nəticə etibarilə, “Instagram” və digər sosial şəbəkələrin populyarlığı cəmiyyətin informasiya texnologiyalarına adaptasiyasını və ehtiyaclarını əks etdirir. Lakin bu sürətli transformasiyanın müsbət və mənfi tərəflərini ayırd etmək, texnologiyanın deyil, insanın idarədə olduğunu unutmamaq vacibdir. Sosial şəbəkələrin balanslı və məqsədyönlü istifadəsi həm fərdi, həm də ictimai rifahın qorunmasında əsas amillərdən biridir.
AzNews.az