Azərbaycanda vergi ödəyicilərinin və kommersiya qurumlarının sayında müşahidə edilən artım ölkə iqtisadiyyatında qeyri-neft sektorunun fəallaşması, sahibkarlıq fəaliyyətinin stimullaşdırılması və institusional bazanın təkmilləşdirilməsi baxımından önəmli siqnaldır. 2025-ci il avqustun 1-nə olan statistik göstəricilərə əsasən, ölkədə 1 milyon 637 mindən çox vergi ödəyicisi mövcuddur ki, bu da ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 4,8 faiz artım deməkdir. Vergi ödəyicilərinin mütləq əksəriyyətini fiziki şəxslər təşkil edir və bu fakt qeyri-formal iqtisadi fəaliyyətin leqallaşması istiqamətində atılan addımların effekt verdiyini göstərir. Hüquqi şəxslərin, yəni kommersiya qurumlarının sayındakı artım isə daha sistemli iqtisadi aktivliyin genişlənməsi kimi qiymətləndirilə bilər.
Son bir il ərzində fərdi sahibkarların sayında 4,4 faiz, hüquqi şəxslərin isə 7,4 faiz artması mikro və kiçik sahibkarlığın daha da yayılması və biznes mühitinin əlçatanlaşması ilə izah oluna bilər. Bu artım həm də rəqəmsal platformaların genişləndirilməsi, qeydiyyat və vergi inzibatçılığı sahəsindəki texnoloji həllərin tətbiqi nəticəsində prosedurların sadələşdirilməsi ilə sıx bağlıdır. Məlumata əsasən, qeydiyyatda olan 198 mindən çox kommersiya qurumunun 84,6 faizi elektron qaydada qeydiyyatdan keçib ki, bu da rəqəmsal dövlət idarəçiliyi baxımından önəmli nailiyyətdir. Xüsusilə yerli investisiyalı MMC-lərin 96,1 faizinin e-qeydiyyat vasitəsilə formalaşması iqtisadi münasibətlərdə şəffaflıq və çeviklik baxımından vacib rol oynayır.
Cari ilin ilk yeddi ayında 8 mindən çox kommersiya qurumunun dövlət qeydiyyatından keçməsi təkcə statistik göstərici deyil, həm də iqtisadi fəallığın yeni mərhələyə qədəm qoyduğunu nümayiş etdirir. Bu qurumların 88,5 faizinin yerli, 11,5 faizinin isə xarici investisiyalı olması ölkənin investisiya mühitinin həm daxili, həm də beynəlxalq səviyyədə cəlbediciliyini ortaya qoyur. Xarici investisiyalı müəssisələrin payı nisbətən aşağı olsa da, bu, daha çox yerli bizneslərin təşəbbüskarlığı və sahibkarlıq potensialının artması ilə əlaqələndirilə bilər. Eyni zamanda, bu tendensiya beynəlxalq kapitalla daha sıx inteqrasiyanın gələcəkdə artmaq ehtimalını istisna etmir.
Kommersiya hüquqi şəxslərinin strukturuna nəzər saldıqda isə onların 91,8 faizinin məhdud məsuliyyətli cəmiyyət formasında təşkil olunması diqqət çəkir. Bu formatın geniş yayılması həm hüquqi qorumanın daha əlverişli olması, həm də təşkilati-hüquqi baxımdan sadə və effektiv idarəetmə imkanları ilə bağlıdır. MMC-lərin dominantlıq etdiyi bir biznes ekosistemi həm çevik, həm də dinamik iqtisadi modelin formalaşmasında mühüm rol oynayır. Müvafiq olaraq, səhmdar cəmiyyətlər və kooperativlərin payının az olması bu sahələrdə təşviq və strukturlaşdırma ehtiyacını ortaya çıxarır.
Müasir iqtisadi inkişafda vergi bazasının genişlənməsi və kommersiya subyektlərinin sayında artım dövlətin fiskal dayanıqlığı baxımından da əhəmiyyətlidir. Vergi ödəyicilərinin və hüquqi şəxslərin artması dövlət büdcəsi gəlirlərinin stabil mənbələrə əsaslanmasına xidmət edir. Eyni zamanda, bu proses qeyri-neft sektorunun payının artmasına, sahibkarlığın regionlar üzrə balanslı şəkildə yayılmasına və məşğulluğun strukturunda kiçik və orta biznesin xüsusi çəkisinin güclənməsinə şərait yaradır. Buradan belə nəticəyə gəlmək olar ki, vergi sisteminin institusional inkişafı ilə sahibkarlığın genişlənməsi bir-birini tamamlayan proseslər kimi qarşılıqlı olaraq iqtisadi dirçəlişi dəstəkləyir.
Hazırkı iqtisadi kontekstdə bu göstəricilər həm də postpandemiya dövründə bizneslərin adaptasiya imkanlarının yüksəldiyini göstərir. Elektron qeydiyyat və vergi inzibatçılığında rəqəmsal imkanların genişləndirilməsi qeyri-rəsmi məşğulluğun leqallaşmasına və formal iqtisadiyyatın genişlənməsinə təsir edir. Bu həmçinin Dünya Bankının “Biznesin aparılması” indeksində Azərbaycanın mövqeyinə müsbət təsir edə biləcək amillərdən biri kimi qiymətləndirilə bilər.
Bütün bu aspektlər Azərbaycanın inklüziv və innovativ iqtisadi modelə doğru irəlilədiyini göstərir. Bununla yanaşı, davamlı inkişafın təmin olunması üçün yeni qeydiyyatdan keçən kommersiya qurumlarının real fəaliyyətə başlaması və bazarda möhkəmlənməsi üçün əlavə dəstək mexanizmləri, maliyyə resurslarına çıxış imkanları və hüquqi biliklərin artırılması üzrə tədbirlər də vacib olaraq qalır. Yəni, statistikanın real iqtisadi nəticələrə çevrilməsi üçün qeydiyyatla yanaşı davamlılıq və effektivlik də əsas meyarlardandır.
Nuray,
Aznews.az