Son günlər teatr, konsert və sərgilər üçün onlayn bilet satışı adı altında kiberdələduzluq halları çoxalıb və dələduzlar “theatre-stage.live” kimi saxta saytlar vasitəsilə vətəndaşları bank kartı və fərdi məlumatlarını paylaşmağa sövq edirlər.
Bu tip fırıldaqlar dünya miqyasında da geniş yayılıb və onlayn tədbir bilet satışlarında dələduzluğun artması istehlakçı etibarını zəiflədir. Ümumdünya praktikasına baxdıqda, Böyük Britaniyada yalnız 2023-cü ildə belə halların maliyyə dəyəri 6,7 milyon funt sterlinqə çatıb və 8700-dən çox hadisə qeydə alınıb. Bu dələduzluq növü adətən eyni bileti bir neçə insana satmaq, saxta saytlar yaratmaq və “limited offer”, “endirim fürsəti bitir” kimi insanları təcili qərar verməyə sövq edən üsullarla həyata keçirilir.
Azərbaycan kontekstində ETX-nin xəbərdarlığı vacibdir. Çünki mədəni fəaliyyətin artdığı, tamaşa və sərgi tədbirlərinin sayının genişləndiyi mühitdə belə kibertəhlükə istehlakçılar üçün real iqtisadi itkilərlə nəticələnə bilər. Bu tip dələduzluq zamanı vətəndaş yalnız bilet qiymətini itirmir, eyni zamanda kart məlumatlarının hədəfə alınması şəxsiyyət oğurluğu və əlavə maliyyə fırıldaqları riskini artırır.
Problemin azaldılması üçün etibarlı sistemlərin gücləndirilməsi vacibdir. Rəsmi satış platformalarının sertifikatlaşdırılması və ictimaiyyətdə tanıdılması zəruridir. Platformalar “trusted seller” və ya “official partner” statusu almalı, ünvan və əlaqə məlumatları aydın şəkildə göstərilməlidir. Sosial media və onlayn reklamlar vasitəsilə yayılan elanlarda keçidlərin domeni, SSL sertifikatı və sahibin kimliyi yoxlanmalıdır. Bank kartı ödənişlərində fraud monitorinq sistemlərindən istifadə edilməli, vətəndaşlara isə məlumat paylaşmadan əvvəl ödəniş mənbəyini dəqiqləşdirmək tövsiyə olunmalıdır.
İctimai maarifləndirmə də mühüm amildir. Mediada və dövlət qurumları tərəfindən belə fırıldaqların mexanizmləri geniş izah edilməli, vətəndaşlar isə məlumatlı olmalıdırlar. Qlobal təcrübədə dələduzların ən çox istifadə etdiyi üsullar “məhdud təklif”, “səhifənin satışı bitir”, “təxirəsalınmaz endirim” kimi manipulyativ mesajlardır və insanlar bu tip psixoloji taktikaya qarşı diqqətli davranmalıdırlar.
İstifadəçilərin öz təhlükəsizliyi üçün texniki tədbirlər də vacibdir. Elektron cihazlarda antivirus və antiphishing proqramlarının qurulması, brauzerlərdə zərərli saytların bloklanması və yalnız etibarlı mənbələrdən alış-verişin edilməsi tövsiyə olunur. Ödənişin təsdiqi mərhələsində çıxarılan məbləğin bank hesabında düzgün əks olunmasına diqqət edilməlidir.
Milli səviyyədə isə belə halların statistikası və onların arxasında duran şəbəkələrin araşdırılması mərkəzləşdirilmiş şəkildə aparılarsa, daha effektiv nəticələr əldə oluna bilər. Elektron Təhlükəsizlik Xidməti və Rəqəmsal İnkişaf Nazirliyi bu sahədə qeydiyyat, analiz və maarifləndirici təşviqat fəaliyyətlərini gücləndirməlidir.
Əks halda bu tendensiyanın davam etməsi vətəndaşların onlayn mədəni tədbirlərə marağını zəiflədə, sektorun gəlirlərində azalma yarada bilər. Lakin müvafiq tənzimləmə, maarifləndirmə və texnoloji təhlükəsizlik tədbirləri həyata keçirilərsə, etibarlı onlayn bilet satışı sistemi formalaşa bilər və mədəni həyatın genişlənməsinə dəstək verər.
Nuray,
Aznews.az