Xəzərin Azərbaycan sektorunda yerləşən Azəri Çıraq Günəşli yataqları blokunda indiyədək 612,2 milyon ton neft və 238,7 milyard kubmetr qaz hasil olunub. SOCAR-ın məlumatına görə, blokun işlənməsi ilə bağlı sazişin müddəti 2050-ci ilə qədər uzadılıb və Azərbaycan tərəfinin mənfəət neftində payı 75 faiz müəyyən edilib. Yataqların işlənməsinə indiyədək 40 milyard dollardan artıq sərmayə yatırılıb, eyni zamanda ARDNF-ə 3,6 milyard ABŞ dolları bonus ödənilib. 2019-cu ildə təsdiq edilmiş Azəri Mərkəzi Şərqi layihəsi üzrə ilk neft hasilatı isə 2024-cü ildə baş tutub və istismar müddətində 300 milyon barelədək əlavə hasilat planlaşdırılır. Hazırkı pay bölgüsündə SOCAR-ın payı 31,65 faiz, BP-nin payı isə 30,37 faizdir.
Azərbaycanın enerji sektorunda AÇG yataqları blokunun xüsusi çəkisi təkcə hasilat göstəriciləri ilə məhdudlaşmır, həm də dövlət büdcəsinə və Neft Fonduna daxilolmalar baxımından həlledici rol oynayır. Bu gün dünya bazarlarında neft qiymətlərinin volatilliyi, enerji keçidi prosesləri və karbohidrogenlərin gələcəkdəki mövqeyi fonunda belə iri layihələrin davamlılığı və səmərəliliyi xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Sazişin müddətinin uzadılması və pay bölgüsünün Azərbaycan tərəfinin xeyrinə dəyişdirilməsi milli maraqların qorunması baxımından mühüm addım hesab olunur. Bu, yalnız fiskal üstünlükləri deyil, həm də strateji tərəfdaşlıq mühitini gücləndirən faktorları özündə birləşdirir.
Qlobal müstəvidə aparıcı neft şirkətlərinin pay bölgüsündə iştirak etməsi Azərbaycanın enerji sektoruna beynəlxalq etimadı təsdiqləyir. ExxonMobil, INPEX, MOL Group, TPAO və digər şirkətlərin payçılar arasında yer alması investisiya risklərinin bölüşdürülməsini təmin edir və layihənin uzunmüddətli maliyyə dayanıqlığını artırır. Eyni zamanda BP-nin əsas operator kimi mövqeyi texnoloji biliklərin və istehsalat təcrübəsinin Azərbaycana transferində mühüm rol oynayır. Bu baxımdan AÇG yalnız hasilat və ixrac mənbəyi deyil, həm də texnologiya və idarəetmə sahəsində ölkəyə əlavə imkanlar gətirən platforma funksiyasını daşıyır.
Enerji hasilatında əldə olunan nəticələr paralel olaraq qlobal enerji keçidi prosesləri ilə balanslaşdırılmalıdır. Beynəlxalq Enerji Agentliyinin proqnozlarına görə, yaxın onilliklərdə neftə tələbat tədricən azalsa da, onun tam əvəzlənməsi hələ mümkün deyil. Bu isə o deməkdir ki, AÇG kimi iri layihələr Azərbaycanın yaxın 20-25 il ərzində iqtisadi inkişafında əsas baza rolunu oynamaqda davam edəcək. Bununla yanaşı, ölkə öz neft gəlirlərindən istifadə edərək alternativ enerji sahələrinə də sərmayə yatırmalı, xüsusilə də bərpa olunan enerji potensialını reallaşdırmalıdır. Beləliklə, neft gəlirləri təkcə cari fiskal yükün azaldılmasına deyil, həm də yeni iqtisadi transformasiyanın maliyyələşməsinə xidmət edə bilər.
Azərbaycan üçün digər mühüm istiqamət ixrac bazarlarının sabit saxlanılmasıdır. Hazırda hasil edilən neftin böyük hissəsi Avropa bazarlarına yönəlir. Qlobal enerji təhlükəsizliyi məsələlərinin aktuallaşdığı dövrdə Azərbaycan üçün etibarlı təchizatçı imici daha da dəyərli olur. AÇG blokundan hasil edilən neftin dünya bazarına çıxarılması Bakı Tbilisi Ceyhan kəməri vasitəsilə təmin olunur ki, bu da ölkəni enerji marşrutlarında mühüm tranzit mərkəzə çevirir.
Mövcud dinamikanı nəzərə alaraq demək olar ki, AÇG layihəsi Azərbaycanın iqtisadi və geosiyasi mövqelərinin möhkəmlənməsinə uzunmüddətli təsir göstərməkdədir. Hasilat həcmlərinin yüksək qalması və gələcəkdə planlaşdırılan hasilatın da reallaşdırılması həm dövlət gəlirlərini sabit saxlamağa, həm də yeni enerji siyasətinin icrasına maliyyə dəstəyi verməyə imkan yaradacaq. Bununla yanaşı, layihənin ətraf mühit və dayanıqlılıq baxımından effektiv idarə olunması da ön plana çıxmalıdır, çünki beynəlxalq maliyyə və enerji bazarlarında ekoloji amillərə həssaslıq artmaqdadır.
Nuray,
Aznews.az