Avqust ayı üzrə açıqlanan rəsmi statistika göstərir ki, Azərbaycanda ictimai nəqliyyatda elektrikli avtobusların payı nəzərəçarpacaq dərəcədə artıb. AYNA-nın məlumatına görə bu il ölkə üzrə 166 elektrikli avtobus istismarda olub ki, bu da ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 136 vahid çox deməkdir və göstərici 5,5 dəfəlik artımı əks etdirir. Paralel olaraq CNG ilə işləyən avtobusların sayı da 1337-yə yüksəlib və bu kateqoriyada 19,9 faiz artım müşahidə edilib. Dizel yanacağı ilə işləyən avtobusların sayı isə 3731 olaraq nisbətən sabit qalıb, illik artım cəmi yarım faiz təşkil edib. Bu rəqəmlər nəqliyyat sistemində yanacaq strukturunun dəyişməyə başladığını və alternativ enerji mənbələrinə keçidin daha ciddi konturlar qazandığını göstərir.
Müasir şəhər nəqliyyatında elektriklə işləyən vasitələrin yayılması qlobal miqyasda strateji prioritetə çevrilib. Son on ildə Avropa İttifaqı ölkələrində, Çində və ABŞ-da dövlətlər ekoloji təhlükəsizlik, enerji səmərəliliyi və sağlamlıq amilləri baxımından elektrik avtobuslarının tətbiqini sürətləndiriblər. Beynəlxalq Enerji Agentliyinin məlumatına görə 2023-cü ildə dünyada fəaliyyət göstərən elektrik avtobuslarının sayı 700 min vahidi ötüb və bu bazarın təqribən 90 faizi Çinin payına düşür. Çin şəhərlərində geniş tətbiq olunan bu modelin nəticəsi olaraq havadakı zərərli qazların miqdarı əhəmiyyətli dərəcədə azalıb və ictimai nəqliyyat xərclərində uzunmüddətli qənaət əldə olunub. Azərbaycandakı 166 elektrikli avtobus hələ ki kiçik rəqəm sayılsa da illik artım dinamikası göstərir ki, ölkə regional tendensiyalarla uyğun şəkildə bu transformasiyanın ilkin mərhələsinə daxil olur.
İqtisadi tərəfdən qiymətləndirdikdə elektrikli avtobusların tətbiqi ilkin mərhələdə xeyli investisiya tələb edir. Nəqliyyat parkının yenilənməsi, batareya texnologiyalarının alınması, şarj infrastrukturunun qurulması və texniki servis sistemlərinin təşkili yüksək xərc formalaşdırır. Lakin uzunmüddətli perspektivdə əməliyyat xərcləri ilə bağlı üstünlüklər ortaya çıxır. Dizel yanacağının qiymətindəki dalğalanmalar fonunda elektrik enerjisinin sabit tarifləri nəqliyyat operatorları üçün daha proqnozlaşdırıla bilən mühit yaradır. Bundan başqa, servis xərclərinin azalması, yağ və filtr dəyişikliklərinə ehtiyacın olmaması büdcə yükünü azaldır. Bu praktikanın təsdiqini Nyu-York və Paris kimi şəhərlərin təcrübəsində görmək mümkündür, həmin mərkəzlərdə elektrik avtobuslarının xidmət dövrü ərzində ümumi xərclər ənənəvi modellərlə müqayisədə daha aşağı nəticə göstərib.
Ekoloji aspektdə elektrik avtobuslarının istifadəsi xüsusilə iri şəhərlərin hava keyfiyyətinə birbaşa təsir göstərir. Bakı kimi sıx hərəkətli və yüksək əhali yükü olan paytaxtlarda dizel mühərriklərinin yaratdığı NOx və PM2.5 hissəciklərinin azalması ictimai sağlamlıq baxımından əhəmiyyət kəsb edir. Dünya Səhiyyə Təşkilatının hesablamalarına görə iri şəhərlərdə havanın çirklənməsi ilə bağlı xəstəliklər iqtisadiyyata illik milyardlarla dollar ziyan vurur. Azərbaycanda elektrik avtobuslarının payının artması bu riskləri azaltmaqla həm də səhiyyə xərclərinin yükünü perspektivdə yüngülləşdirə bilər.
Bununla yanaşı proses müəyyən çətinlikləri də özündə daşıyır. Əsas məsələlərdən biri şarj infrastrukturunun məhdudluğudur. Elektrikli avtobuslar marşrut boyunca fasiləsiz işləyə bilmək üçün sürətli şarj məntəqələrinə və stabil enerji təminatına ehtiyac duyur. Soyuq və ya çox isti iqlim şəraitində batareyaların performansı dəyişə bildiyi üçün texniki xidmət və batareya idarəçiliyi sistemləri xüsusi diqqət tələb edir. Azərbaycan üçün bu çağırışların həlli istiqamətində pilot layihələrin həyata keçirilməsi, strateji marşrutlarda şarj stansiyalarının qurulması və özəl sektorun təşviqi əhəmiyyət daşıyır.
Nəqliyyat parkında müşahidə olunan rəqəmlər həm də digər tendensiyaları ortaya qoyur. Dizel avtobusların sayı hələ də üstünlük təşkil edir və ümumi parkın təqribən 70 faizinə yaxındır. Bu göstərici keçidin qısa müddətdə tam reallaşmasının mümkün olmadığını, lakin istiqamətin dəyişməyə başladığını göstərir. CNG ilə işləyən avtobusların artımı isə keçid dövrü üçün mühüm rol oynayır, çünki bu yanacaq növü dizel ilə müqayisədə daha az zərərli emissiyalara malikdir və elektrikli modellərə qədər mərhələli keçid imkanı yaradır.
Dünyadakı nümunələr göstərir ki, yaşıl nəqliyyata keçid təkcə ekoloji deyil həm də iqtisadi və institusional baxımdan ölkələrin imicinə müsbət təsir göstərir. İctimai nəqliyyatda müasir, səmərəli və ekoloji təmiz vasitələrin tətbiqi həm yerli əhalinin rifahını artırır, həm də xarici sərmayədarların və beynəlxalq tərəfdaşların gözündə ölkənin dayanıqlılıq səviyyəsini gücləndirir. Azərbaycan da bu prosesdə aktiv iştirak etməklə nəqliyyat sahəsində yeni texnologiyaların tətbiqinə açıq olduğunu nümayiş etdirir və regionda ekoloji yeniliklərin təşviqində lider mövqeyə yüksəlmək potensialı qazanır.
Nuray,
Aznews.az