Enerji keçidi bu gün dünya miqyasında yalnız texnoloji məsələ deyil, həm də iqtisadi və siyasi prioritetdir. Bərpa olunan enerji mənbələrinin sürətlə inkişafı fonunda əsas problem sabit və uzunmüddətli enerji təminatının necə qorunması ilə bağlıdır. Günəş və külək stansiyaları istehsalı artırsa da, enerji saxlama texnologiyaları olmadan bu mənbələrin potensialından tam istifadə mümkün deyil. Bu səbəbdən batereya kimyası və hidrogen texnologiyaları yaxın onilliklərin qlobal enerji gündəminin mərkəzindədir. Enerji təhlükəsizliyi və dayanıqlı inkişaf baxımından ölkələr həm milli, həm də beynəlxalq səviyyədə enerji saxlama həllərinə ciddi yatırım edirlər.
Litium-ion batareyaları hazırda enerji saxlama texnologiyalarının aparıcı istiqaməti olaraq qalır. Onların üstünlüyü yüksək enerji sıxlığı, uzun dövr ömrü, etibarlılıq və geniş tətbiq imkanlarıdır. Elektrikli nəqliyyat vasitələri, portativ cihazlar və sənaye enerji saxlama sistemlərinin böyük əksəriyyəti məhz bu texnologiyadan istifadə edir. Lakin litium-ion batareyaların məhdudiyyətləri də az deyil. Xərclərin yüksək olması, xammalın məhdud coğrafiyada cəmləşməsi və təkrar emal imkanlarının hələ tam səmərəli olmaması texnologiyanın dayanıqlığına təsir göstərir. Məsələn, litium istehsalının əsas hissəsi Çili, Argentina və Avstraliyada cəmləşib ki, bu da geopolitik riskləri artırır. Bundan əlavə, batareyaların ekoloji təmiz emalı hələ geniş miqyasda həyata keçirilmədiyindən, geniş yayılması ətraf mühitlə bağlı problemlər yarada bilər.
Natrium əsaslı batareyalar yeni nəsil texnologiya kimi diqqəti cəlb edir. Onlar daha ucuz xammal əsasında hazırlanır və geniş təbii ehtiyatlara malikdir. Enerji sıxlığı litium-ionla müqayisədə bir qədər aşağı olsa da, təhlükəsizlik, iqtisadi səmərəlilik və geniş tətbiq imkanları baxımından perspektivlidir. Xüsusilə iri həcmli stasionar enerji saxlama sistemlərində natrium batareyaları yaxın gələcəkdə real alternativə çevrilə bilər. Beynəlxalq bazarda, məsələn, Çin və ABŞ-da natrium batareyalı enerji saxlama layihələri artıq test mərhələsindən keçib və kommersiya tətbiqlərinə başlanır. Bu, ölkələrə enerji infrastrukturunu daha ucuz və dayanıqlı formada modernləşdirməyə imkan verəcək.
Hidrogen texnologiyaları isə enerji daşıyıcısı kimi fərqli üstünlüklərə malikdir. Hidrogenin yandırılması zamanı karbon emissiyası yaranmır, onun yanacaq elementlərində istifadəsi isə nəqliyyatda, sənayedə və elektrik istehsalında böyük perspektiv açır. Dünyanın aparıcı ölkələri artıq hidrogen layihələrinə milyardlarla dollar sərmayə yatırır. Avropa İttifaqı, Yaponiya və Cənubi Koreya hidrogen iqtisadiyyatı strategiyasını qəbul edib və texnologiyanın geniş tətbiqi üçün infrastruktur formalaşdırır. Misal üçün, Almaniyada 2030-cu ilə qədər hidrogen istehsalı və istifadə infrastrukturu üçün 9 milyard avro sərmayə nəzərdə tutulub.
Bu texnologiyaların qlobal enerji bazarındakı rəqabəti beynəlxalq hesabatlarda da öz əksini tapır. Beynəlxalq Enerji Agentliyi bildirir ki, 2030-cu ilə qədər litium-ion batareyalarının istehsalı dörd dəfəyə yaxın artacaq, natrium əsaslı sistemlər bazara daxil olacaq, hidrogen isə enerji tranzitində mühüm rol oynayacaq. Bəzi bazar nümunələri də bu tendensiyanı təsdiqləyir. Çin artıq natrium batareyalı enerji saxlama stansiyalarının tikintisinə başlayıb, Avropa hidrogen dəhlizləri üzrə iri infrastruktur layihələri həyata keçirir. ABŞ isə həm litium-ion, həm də hidrogen layihələrini paralel inkişaf etdirir, xüsusilə elektrikli nəqliyyat vasitələri və sənaye tətbiqləri üçün geniş təcrübə toplayır.
Azərbaycan üçün bu proseslər həm çağırış, həm də imkan yaradır. Ölkəmizin zəngin təbii sərvətləri, coğrafi mövqeyi və alternativ enerji layihələrinə artan diqqəti bu texnologiyaların inkişafında mühüm üstünlüklər təmin edə bilər. Qarabağ və Şərqi Zəngəzurda qurulan yaşıl enerji zonaları, külək və günəş stansiyaları ilə yanaşı, enerji saxlama və hidrogen istehsalı texnologiyalarının tətbiqi də gündəmə gətirilə bilər. Azərbaycanın regional enerji mərkəzinə çevrilməsi perspektivi bu sahədə innovativ həllərin tətbiqi ilə daha da güclənə bilər. Eyni zamanda, ölkəmiz yeni enerji texnologiyaları üçün pilot layihələr həyata keçirərək regional və beynəlxalq əməkdaşlıq imkanlarını genişləndirə bilər.
Nəticə etibarilə, litium-ion, natrium və hidrogen texnologiyaları yaxın onilliklərdə qlobal enerji bazarının strukturunu dəyişdirəcək əsas istiqamətlərdir. Bu texnologiyaların hər biri özünəməxsus üstünlüklərə malikdir və bazar tələblərinə görə uyğun şəkildə tətbiq olunmalıdır. Azərbaycan isə düzgün strateji seçimlər və investisiyalarla bu prosesin fəal iştirakçısına çevrilə bilər, enerji təhlükəsizliyini gücləndirə və dayanıqlı inkişafı təmin edə bilər.
Nuray,
Aznews.az