Azərbaycanın hidrogen strategiyasında region liderliyinin formalaşması mövzusunda son açıqlamalar, ölkənin həm siyasət, həm sənaye, həm də investisiya baxımından bu sahəyə ciddi yanaşdığını göstərir. MAIRE şirkətinin Mərkəzi Asiya, Xəzər və Türkiyə üzrə vitse-prezidenti Nikkolo Heilpern-in fikirlərində qeyd olunduğu kimi, hidrogen diplomatiyası təkcə siyasi deklarasiyalardan ibarət deyil, o, sənaye, istehlakçı və dövlət qurumları arasında dəyər zəncirinin necə qurulacağını müəyyən edən praktik əməkdaşlıq platformasıdır. Azərbaycanın 2025-ci ildə Hidrogen üzrə Ağ Kitab hazırlaması və COP29-da region ölkələri ilə yaşıl enerji dəhlizi ideyasının dəstəklənməsi bu regionda strateji mövqeyin möhkəmlənməsinə xidmət edir.
Siyasət və strategiya sahəsində atılan addımların iqtisadi mənafeləri aydındır. Hidrogen, xüsusən yaşıl hidrogen, bərpa olunan enerji mənbələrindən elektriklə suyun elektrolizi yolu ilə istehsal olunur. Bu isə aşağı karbon emissiyalı nəqliyyat və sənaye proseslərinə keçid üçün kritik şərtdir. Azərbaycan kimi təbii qaz ehtiyatlarına malik ölkələr üçün hidrogen yalnız yeni məhsul deyil, eyni zamanda mövcud enerji infrastrukturunu və sənaye təcrübəsini diversifikasiya etməklə əlavə dəyər yaratmaq imkanıdır. Hidrogenə əsaslanan sənaye zənciri yaratmaq, əməyin yerli dəyər zəncirində qalmasını təmin etmək və ekoloji tərəziyə keçid prosesində mövqeyi gücləndirmək baxımından vacibdir.
Bununla belə, hidrogenin kommersiyalaşdırılması iqtisadi və texniki çağırışlar doğurur. Əvvəla, yaşıl hidrogenin istehsal xərcləri hələ də yüksəkdir və bu sahədə maliyyələşdirmə intensiv investisiyalar tələb edir. Elektrik maliyyəti, elektrolizatorların kapitallaşdırma xərcləri və su mənbələrinin təminatı əsas amillərdəndir. Azərbaycan üçün üstünlük onu təşkil edir ki, ölkə həm bərpa olunan enerji potensialına malikdir, həm də enerji layihələrində beynəlxalq təcrübəyə sahibdir. Lakin genişmiqyaslı hidrogen istehsalına keçid üçün böyük həcmli günəş və külək generasiya imkanlarının yaradılması, bu enerji mənbələrinin şəbəkəyə inteqrasiyası və enerji qiymətlərinin rəqabətədavamlı səviyyəyə gətirilməsi zəruridir.
Nəqliyyat və ixrac məsələləri hidrogen zəncirinin ikinci mühüm sütunudur. Hidrogenin birbaşa kütləvi nəqliyyatı çətin və bahalıdır, buna görə də bir sıra ölkələr hidrogeni ammonyak və ya maye formada çevrilmiş məhsul kimi ixrac etməyi planlaşdırır. Bu cür həllər həm də liman, emal və logistika infrastrukturunu tələb edir. Azərbaycan üçün strateji üstünlük ondan ibarətdir ki, ölkə coğrafi mövqeyinə görə Avropa və Asiya bazarlarına tranzit imkanları təklif edir. Lakin ixrac imkanlarının genişləndirilməsi üçün beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılmış keyfiyyət sertifikatları, təhlükəsizlik protokolları və ticarət mexanizmləri lazımdır. COP29-də razılaşdırılmış yaşıl enerji dəhlizi ideyası məhz belə transsərhəd ticarətin hüquqi və texniki baza şəraitini yaxşılaşdırmaq məqsədi daşıyır.
Maliyyələşdirmə və investisiya strukturu da vacib amildir. Hidrogen layihələrinin kommersiyalaşması üçün dövlət dəstəyi, investisiya zəmanətləri və özəl sektor tərəfdaşlığı kombinasiyası tələb olunur. Nikkolo Heilpern-in vurğuladığı kimi, layihələrdə dəyərin ölkədə qalması əsas prioritet olmalıdır. Bu isə yerli tədarük zəncirlərinin gücləndirilməsi, yerli işçi qüvvəsinin hazırlanması və texnologiya transferi mexanizmlərinin işə salınması ilə mümkündür. Azərbaycan artıq Hidrogen üzrə Ağ Kitab vasitəsilə bu sahədə normativ və institusional əsasları müəyyənləşdirir ki, bu da xarici investorlar üçün şəffaflıq və proqnozlaşdırıla bilən mühit yaradır.
Sosial və ekoloji nəticələr də unudulmamalıdır. Hidrogen istehsalı su tələb edir, buna görə də su mənbələrinin davamlı istifadəsi və səmərəli su idarəçiliyi tədbirləri layihələrin davamlılığı üçün vacibdir. Eyni zamanda, yaşıl hidrogenə keçid yerli əmək bazarında yeni ixtisasların yaranmasına səbəb olacaq. Bu, regionda məşğulluğun diversifikasiyası və yeni peşə imkanlarının yaradılması üçün əlverişli şərait yarada bilər. Kadr hazırlığı və təlim proqramlarının erkən mərhələdə təşkili, həmçinin universitetlərlə əməkdaşlıq prioritet olmalıdır.
Bazar tərəfi barədə realistik yanaşma tələb olunur. Hazırda əsas potensial alıcılar enerji intensiv sənaye, dəniz nəqliyyatı üçün yanacaq dəyişikliklərinə hazırlaşan aktorlar və yüksək karbon emissiyalı prosesləri dekarbonizasiya etmək istəyən sənaye seqmentləridir. Avropa ölkələri və Asiya ölkələri hidrogen tələbatının artımını planlaşdırır, lakin qiymət və logistika şərtləri hələ formalaşma mərhələsindədir. Azərbaycan üçün məqsəd bu dəyişən bazarda mövqeyini erkən perspektivlərlə təmin etmək, pilot layihələr vasitəsilə istehsal, emal və ixrac modellərini sınaqdan keçirmək və yalnız bundan sonra həcm artırmaq olmalıdır.
Nəticə etibarilə, Azərbaycanın hidrogen liderliyinə iddiası həm strateji, həm iqtisadi baxımdan əsaslandırıla bilər. Hazırkı təşəbbüslər və beynəlxalq əməkdaşlıqlar ölkənin güclü məqamlardır. Eyni zamanda, praktik icra mərhələsində məruz qala biləcək risklər və maliyyə-texniki çətinliklər realdır. Bunları azaltmaq üçün prioritet sahələr müəyyən edilməlidir: bərpa olunan enerji generasiyasının sürətli genişləndirilməsi, elektrolizator və emal texnologiyalarına investisiyanın təşkili, beynəlxalq ticarət normalarının və sertifikatlaşdırma mexanizmlərinin hazırlanması, su və ətraf mühit idarəçiliyinin gücləndirilməsi və yerli tədarük zəncirinin formalaşdırılması. Bu addımlar icra olunduqda, hidrogen iqtisadiyyatı regionda əlavə dəyər yaradan və Azərbaycanın enerji keçidində aparıcı rolunu möhkəmləndirən mühüm sektor ola bilər.
Nuray,
Aznews.az