Bu ilin yanvar-avqust aylarında bank sektorunda əsas göstəricilər sabit qalmaqla yanaşı, kreditləşmə və əməliyyat gəlirləri üzrə müəyyən canlanma göstərir. Mərkəzi Bankın açıqladığı rəqəmlərə görə, 22 bankın ümumi xalis mənfəəti 774 milyon manat olub, əməliyyat mənfəəti 1 milyard 187 milyon manata çatıb. Bankların aktivləri 55,7 milyard manat, kredit portfeli 28,7 milyard manat təşkil edir, depozit portfeli 36,5 milyard manatdır. Kredit strukturunda biznes kreditlərinin payı 52,6 faiz, istehlak kreditlərinin payı 31,7 faiz, ipoteka kreditlərinin payı isə 15,7 faizdir.
Bu göstəricilər bir neçə mühüm məqamı aydınlaşdırır. Birincisi, əməliyyat mənfəətinin 1 milyard manata yaxın olması bankların əsas fəaliyyətindən stabil gəlir götürdüyünü göstərir; lakin xalis mənfəətin ötən il ilə müqayisədə demək olar ki. dəyişməməsi (774 mln. vs 772,3 mln.) gəlirlərin xərclərlə, vergi öhdəlikləri və mümkün rezervləşdirmələrlə tarazlaşdığını bildirir. Bu tarazlıq bankların mənfəət marjasını şişirdən faktorlardan çox, əməliyyat strukturunun yenidən formalaşması və maliyyə xərclərinin idarə olunması ilə bağlıdır. İkincisi, kredit portfelinin artımı - avqustda 0,7% və ya 207 milyon manat - iqtisadi fəallığın davamlılığından və kreditə tələbin mövcudluğundan xəbər verir. Kreditlərin yarıdan çoxunun biznes kreditlərindən ibarət olması investisiya və əməliyyat maliyyələşməsinin banklar vasitəsilə həyata keçirildiyini, bunun isə iqtisadiyyatın təkcə istehlak deyil, istehsal və xidmət seqmentlərinə də dəstək olduğunu göstərir.
Depozit strukturu da sektorun dayanıqlılığı barədə məlumat verir. Depozit portfelinin 75,1 faizi ümumi öhdəliklər daxilində mühüm baza təşkil edir; burada hüquqi şəxslərin payının 21,4 milyard manat, fiziki şəxslərin payının 15,1 milyard manat olması maliyyə mənbələrinin nisbətən diversifikasiyasına işarə edir. Fiziki şəxslərin əmanətlərinin 67,3 faizi milli valyutada yerləşdirilib ki, bu, valyuta riskinin məhdudlaşmasına və pul-kredit siyasətinin effektivliyinə töhfə verə bilər. Eyni zamanda, müddətli əmanətlərin yüksək payı (63,4%) banklara uzunmüddətli refinanslaşdırma imkanları yaradır və likvidlik profilinin sabitləşməsinə kömək edir.
Risk və zəifliklərə gəldikdə, iki əsas məsələni qeyd etmək lazımdır. Birincisi, ixtisarların artması və bəzi sahələrdə struktur dəyişikliklərinin davam etməsi əmək bazarında qeyri-müəyyənliyi artırır və nəticədə istehlak kreditlərinin performansına təzyiq yarada bilər. İstehlak kreditlərinin portfeldə 31,7 faiz paya malik olması bu seqmentdə baş verə biləcək nasazlıqların ümumi portfeli təsir etmə potensialını artırır. İkincisi, ümumi aktivlərin və kreditlərin artması ilə yanaşı, bankların risk idarəetməsi, kredit keyfiyyətinin monitorinqi və gözlənilməz şoklara qarşı kapital tamponlarının saxlanması prioritet olmalıdır; xüsusilə makroiqtisadi dəyişkənlik dövründə non performing loan (NPL) göstəricilərinin izlənməsi vacibdir. Bu məqamlar həm tənzimləyici orqanların işi, həm də bankların daxili modellərinin təkmilləşdirilməsi ilə birbaşa əlaqəlidir.
Bank sektoru üçün imkanlar da kifayət qədər realdır. Kreditorların biznes kreditlərinə üstünlük verməsi investisiya layihələrinin maliyyələşməsi üçün zəmindir; böyük infrastruktur və regional tranzit layihələrinə yönələn kredit xəttləri iqtisadiyyatın çoxsaylı sektorlarında şaxələnməyə səbəb ola bilər. Həmçinin, rəqəmsallaşma, maliyyə texnologiyaları və ESG istiqamətli maliyyələşmə (yaşıl kreditlər, enerji səmərəliliyi layihələri üçün maliyyə məhsulları) bankların yeni gəlir mənbələri qazanmasına imkan verir. Depozit bazasının etibarlılığı və manatla əmanətlərin yüksək payı yerli pul-kredit siyasətinin effektivliyini dəstəkləyir və banklara kredit portfelinin valyuta riskini məhdudlaşdırmaq imkanı verir.
Siyasət tövsiyələri praktik və məqsədyönlü olmalıdır. Bankların kredit keyfiyyətinin davamlı monitorinqi və proaktiv kapital planlaması prioritet olmalıdır; tənzimləyicilər üçün stres-ssenarilər əsasında təhlükəsizlik tamponlarının gücləndirilməsi, problemli kreditlərin vaxtında identifikasiyası və restrukturizasiyası mexanizmlərinin işlənib hazırlanması vacibdir. Eyni zamanda, kreditlərin müddətlərinin uzadılması və ipoteka bazarının dərinləşdirilməsi üçün maliyyə alətləri yaradılmalı, bununla həm mənzil sektorunun, həm də infrastruktur investisiyalarının maliyyələşməsi təmin edilməlidir. Rəqəmsal transformasiya və ML-ə əsaslanan kredit qiymətləndirmə sistemləri bankların əməliyyat xərclərini azalda və kredit keyfiyyətini yaxşılaşdıra bilər; belə proqramlara dəstək verən və tənzimləyici çərçivəni uyğunlaşdıran təşəbbüslər iqtisadi artıma töhfə verəcək.
Nəticə etibarilə, cari göstəricilər Azərbaycanın bank sektorunun ümumi dayanıqlılığını təsdiqləyir; kreditləşmənin artması və depozit bazasının sabit qalması iqtisadi fəallığın davamına işarə edir. Lakin daha yüksək kredit həcmində keyfiyyətin qorunması, kapital tamponlarının gücləndirilməsi və rəqəmsal transformasiya istiqamətində məqsədyönlü islahatlar sektoru daha davamlı və rəqabətqabiliyyətli edəcək. Banklar və tənzimləyici orqanlar üçün əsas çağırış gəlirli, lakin etibarlı və inklüziv kredit portfeli formalaşdırmaq, həmçinin yeni iqtisadi fürsətləri - yaşıl maliyyələşmə və digital banking tətbiqlərini - effektiv şəkildə dəstəkləməkdir.
Nuray,
Aznews.az