Miflərin insan həyatındakı yeri çox zaman yalnız qədim dövrlərlə əlaqələndirilir. Halbuki miflər və inanclar sadəcə tarixi keçmişin izi deyil, bu gün də insanların gündəlik davranışlarını, qərarlarını və seçimlərini müəyyənləşdirən sosial-psixoloji mexanizmlərin bir hissəsidir. Texnologiyanın, elmin və rasional düşüncənin artmasına baxmayaraq, insan şüurunun dərin qatlarında miflərin təsiri hələ də canlı qalır. Xüsusilə sağlamlıq və uğurla bağlı inancların müasir həyatdakı rolu bu mövzunu daha da aktual edir.
Psixologiyada miflərin gücünü izah edən əsas məqam insanın bilinməyən qarşısında izaha ehtiyacıdır. Qədim dövrlərdə ildırım, xəstəlik və məhsuldarlıq kimi təbiət hadisələrinin izahı üçün miflər yaradılırdı. Bu mexanizm müasir insanın şüurunda fərqli formalarda davam edir. İnsanlar elmi biliklərin əhatə etmədiyi, yaxud hələ dəqiq cavab verə bilmədiyi məsələlərdə inanclar və miflərə üz tutur. Bu, yalnız emosional rahatlıq deyil, həm də qərarvermə prosesinin bir hissəsinə çevrilir.
Sağlamlıq sahəsində miflərin təsiri xüsusilə nəzərə çarpır. Alternativ təbabət, bitki mənşəli vasitələr və müxtəlif müalicə ritualları çox vaxt mifoloji inanclardan qaynaqlanır. Bir tərəfdən, bu praktikalardan bəziləri elmi təsdiq tapmasa da, insanların psixoloji rahatlığına töhfə verir. Digər tərəfdən, həddindən artıq inanclar bəzən tibbi müdaxiləni gecikdirə və riskləri artıra bilir. Məsələn, Azərbaycan folklorunda su ilə bağlı təmizlənmə ritualları, göz dəyməyə qarşı müxtəlif üsullar bu gün də gündəlik praktikada mövcuddur. Dünyanın digər bölgələrində də oxşar nümunələr mövcuddur: Hindistanda ayurveda ənənələri, Latın Amerikasında şaman ayinləri, Avropada isə xalq təbabətinin müxtəlif formaları hələ də geniş yayılıb.
Uğur və şansla bağlı inanclar isə insanların sosial davranışlarında mühüm yer tutur. Talismana, amuletə, falçılığa müraciət halları bir çox mədəniyyətdə, o cümlədən Azərbaycanda geniş yayılıb. Ticarət obyektlərinin açılışında dualar oxunması, yeni evə köçəndə şirinlik paylanması, imtahan öncəsi müəyyən rituallar icra edilməsi buna nümunədir. Bu inanclar insanlara psixoloji dayaq verir və nəticəni pozitiv təsəvvürlərlə əlaqələndirməyə şərait yaradır. Lakin onların iqtisadi tərəfi də diqqətdən qaçmır: amulet, fal və müxtəlif “uğur gətirən” məhsullar qlobal bazarda milyonlarla dollarlıq bir sektor formalaşdırıb.
Miflərin müasir dünyadakı başqa bir təzahürü isə marketinq və populyar mədəniyyətdə özünü göstərir. Reklamlarda məhsulların uğur, enerji, sevgi və ya uzunömürlülüklə əlaqələndirilməsi köklü mifoloji simvollardan istifadə ilə mümkündür. Kinematoqrafiyada superqəhrəman obrazlarının qədim miflərin yeni formasına çevrilməsi də bu mexanizmin tərkib hissəsidir. Məsələn, Yunan mifologiyasının qəhrəmanları bu gün Marvel və ya DC filmlərində yeni vizual kodlarla təqdim olunur. Azərbaycanda isə milli folklor motivləri müasir reklam və incəsənət layihələrində tez-tez istifadə edilir ki, bu da istehlakçının emosional bağlılığını artırır.
Bütün bu nümunələr göstərir ki, miflər sadəcə keçmişin yadigarı deyil, müasir insanın psixoloji, sosial və iqtisadi həyatında mühüm rol oynamaqda davam edir. Onların təsirini nə tamamilə inkar etmək, nə də tamamilə təsdiqləmək mümkündür. Əsas olan bu mexanizmlərin necə işlədiyini, hansı hallarda faydalı, hansı hallarda riskli olduğunu anlamaqdır. Beləliklə, miflərin müasir həyatda izi həm fərdi, həm də kollektiv səviyyədə insan davranışlarının izahında vacib açarlardan biri olaraq qalır.
Nuray,
Aznews.az