Müasir dövrdə şəhərlərin inkişafı sadəcə iqtisadi göstəricilər və infrastruktur layihələri ilə ölçülmür. Dünyanın müxtəlif yerlərində urbanizasiya sürətlə artdığı bir vaxtda, insanların şəhərlərdə necə yaşadıqları, gündəlik həyatlarının keyfiyyəti, sağlamlıq, rahatlıq və sosial inteqrasiya kimi məsələlər getdikcə daha önəmli mövzuya çevrilir. İnsan yönümlü şəhərlər anlayışı məhz bu kontekstdə ortaya çıxır. Bu, şəhər planlamasında və idarəçiliyində mərkəzə insanın qoyulması, insanların sosial, mədəni, ekoloji və psixoloji ehtiyaclarını qarşılayan, onların rifahını təmin edən bir mühitin yaradılması deməkdir.
Ənənəvi olaraq şəhərsalma proseslərində əsas diqqət nəqliyyat, sənaye, iqtisadi səmərəlilik və texnoloji inkişaf üzərində cəmləşmişdir. Ancaq XXI əsrdə aydın oldu ki, bu yanaşma yalnız şəhərlərin böyüməsini təmin edir, lakin orada yaşayan insanların məmnuniyyətini, həyat keyfiyyətini lazımi qədər əks etdirmir. İnsan yönümlü şəhər konsepsiyası isə bir növ yeni baxış bucağıdır. Burada şəhər sakinlərinin gündəlik təcrübəsi, onların hərəkət azadlığı, ictimai məkanlardan istifadəsi, sosial əlaqələri və təbiətlə münasibəti əsas meyarlara çevrilir.
İnsan yönümlü şəhərlərin əsas prinsiplərindən biri piyada və velosiped infrastrukturunun gücləndirilməsidir. Çünki şəhərin mərkəzində insan varsa, onun hərəkət azadlığı da prioritet olmalıdır. Avtomobilə əsaslanan şəhər modelləri, tıxaclar, səs-küy və hava çirkliliyi insanların həyat keyfiyyətini aşağı salır. Halbuki, geniş və təhlükəsiz piyada zonaları, velosiped yolları, ictimai nəqliyyatın əlçatanlığı şəhərləri daha yaşanacaq edir. Belə şəhərlərdə insanlar yalnız işə gedib-gəlmək üçün deyil, sosiallaşmaq, istirahət etmək və sağlam həyat sürmək üçün də məkana daha yaxın olur.
Digər mühüm prinsip ictimai məkanların inkişafıdır. İnsan yönümlü şəhərlərdə parklar, meydanlar, kitabxanalar, idman meydançaları, mədəniyyət mərkəzləri şəhər həyatının ayrılmaz hissəsinə çevrilir. İnsanlar ev və iş arasında sıxılıb qalmır, müxtəlif sosial və mədəni fəaliyyətlərə qoşula bilirlər. Bu isə həm sosial kapitalı artırır, həm də insanların özlərini dəyərli hiss etmələrinə səbəb olur. Araşdırmalar göstərir ki, geniş ictimai məkanları olan şəhərlərdə insanların xoşbəxtlik səviyyəsi, sosial münasibətləri və psixoloji sağlamlığı daha yüksək olur.
Ekoloji davamlılıq da insan yönümlü şəhərlərin təməl sütunlarından biridir. İnsanların sağlam həyat sürməsi üçün təmiz hava, su və yaşıl zonalar vacibdir. Şəhərlərin beton və asfaltla dolması təbiətlə əlaqəni zəiflədir, halbuki ağaclar, bağlar, çay kənarları, göl sahilləri insanların həm fiziki, həm də psixoloji sağlamlığına müsbət təsir göstərir. Bu baxımdan, insan yönümlü şəhər konsepsiyası həm də ekoloji baxımdan davamlı gələcəyin qurulması deməkdir. Bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadə, tullantıların azaldılması, suyun səmərəli idarə olunması və təbii resursların qorunması da bu modelin mühüm tərkib hissəsidir.
İnsan yönümlü şəhərlərin sosial aspekti də olduqca əhəmiyyətlidir. Burada şəhər sakinlərinin sosial ədalət prinsipləri əsasında bərabər imkanlara malik olması əsas şərtdir. Yəni, təhsil, səhiyyə, nəqliyyat, mənzil və mədəniyyət xidmətlərinə çıxış imkanları yalnız imtiyazlı təbəqə üçün deyil, hər kəs üçün əlçatan olmalıdır. Əlilliyi olan şəxslər, yaşlılar, uşaqlar, gənclər və qadınlar şəhərdə bərabər hüquqlara sahib olduqda, şəhər insan yönümlü ola bilir. Əks halda, şəhər məkanı yalnız iqtisadi gücə sahib insanların rifahını təmin edir ki, bu da sosial təbəqələşməni dərinləşdirir.
Texnologiyanın inkişafı insan yönümlü şəhərlərin formalaşmasında mühüm rol oynayır. Ağıllı şəhər texnologiyaları, rəqəmsal xidmətlər, mobil tətbiqlər insanların gündəlik həyatını daha asan və əlçatan edir. Məsələn, ictimai nəqliyyatda mobil ödənişlər, elektron xidmətlərin geniş tətbiqi, rəqəmsal idarəetmə sistemləri şəhərləri daha səmərəli və rahat edir. Ancaq bu texnologiyalar yalnız iqtisadi fayda üçün deyil, insanların həyatını asanlaşdırmaq üçün tətbiq olunduqda, həqiqətən insan yönümlü olur.
İnsan yönümlü şəhərlərin mühüm xüsusiyyətlərindən biri də mədəni müxtəlifliyi dəstəkləməsidir. Müxtəlif etnik qruplar, mədəniyyətlər, dillər və adət-ənənələr bir şəhərdə yanaşı yaşaya bilirsə, bu, həm sosial harmoniya, həm də yaradıcı potensial üçün zəmin yaradır. Mədəni festivallar, incəsənət məkanları, musiqi və teatr tədbirləri insanların özünüifadəsini gücləndirir, şəhərə canlılıq gətirir.
Nəticə olaraq, insan yönümlü şəhər anlayışı sadəcə urbanistik konsepsiya deyil, həm də bir fəlsəfədir. Bu, şəhərin insan üçün, insanın isə şəhər üçün qurulduğu qarşılıqlı münasibəti ifadə edir. Belə şəhərlər insanı sosial, mədəni, ekoloji və psixoloji cəhətdən gücləndirir, ona rahatlıq və təhlükəsizlik verir. Gələcəyin şəhərləri məhz bu prinsiplərə əsaslandıqda, onlar təkcə iqtisadi güc mərkəzi deyil, həm də xoşbəxt, sağlam və bərabər imkanlara malik cəmiyyətlərin yaşadığı məkanlar olacaq. İnsan yönümlü şəhər konsepsiyası göstərir ki, şəhərlər yalnız binalar, yollar və iş yerləri ilə ölçülmür; əsl meyar onların içində insanların nə qədər rahat, xoşbəxt və sağlam yaşamasıdır.
AzNews.az