Son illərdə Azərbaycan gənclərinin xaricdə təhsil almağa marağı sürətlə artıb. Bu tendensiya qlobal təhsil miqrasiyası ilə sıx bağlıdır. Dünya Bankı və UNESCO məlumatlarına görə, inkişaf etməkdə olan ölkələrdən inkişaf etmiş dövlətlərə tələbə axını davamlı olaraq yüksəlir. Avropa ölkələri, Türkiyə, ABŞ və Kanada isə əsas istiqamətlər hesab olunur. Azərbaycan gənclərinin də bu istiqamətlərə üz tutması təsadüfi deyil. Onlar beynəlxalq reytinqdə yüksək mövqelərə sahib universitetlərin verdiyi akademik biliklərə, təcrübə imkanlarına və daha əlverişli karyera perspektivlərinə üstünlük verirlər. Bu seçim onların qlobal əmək bazarında daha rəqabətli olmasına şərait yaradır.
Beynəlxalq təcrübə göstərir ki, təhsil miqrasiyası ölkələr üçün həm itki, həm də imkan mənbəyidir. Məsələn, Cənubi Koreya və Çin uzun müddət beyin axını problemi ilə üzləşsə də, zamanla “beyin dolaşımı” modelini inkişaf etdirərək gənclərin xaricdə qazandıqları bilikləri ölkəyə qaytarmağa nail olublar. Onlar dövlət proqramları vasitəsilə qayıdan mütəxəssislərə elmi tədqiqat dəstəyi, startap qrantları və yüksək maaşlı iş yerləri təqdim ediblər. Bunun nəticəsində həmin ölkələr texnologiya və innovasiya mərkəzinə çevriliblər.
Türkiyə də oxşar təcrübəyə malikdir. Xaricdə təhsil almış gənclərin ölkəyə dönüşünü asanlaşdırmaq üçün “YÖK” vasitəsilə diplomların tanınması sadələşdirilib, universitetlərdə beynəlxalq mühit formalaşdırılıb. Bundan başqa, dövlət və özəl sektor əməkdaşlığı sayəsində qayıdan gənclərə karyera imkanları yaradılıb. Türkiyənin yüksək ixtisaslı insan kapitalını ölkəyə cəlb etmək üçün həyata keçirdiyi proqramlar Azərbaycan üçün də əhəmiyyətli nümunədir.
Azərbaycan reallığında isə vəziyyət müəyyən çətinliklərlə müşayiət olunur. Xaricdə təhsil alan gənclərin böyük hissəsi ölkəyə dönməkdə tərəddüd edir. Bunun əsas səbəbləri arasında yerli əmək bazarının imkanlarının məhdudluğu, əməkhaqqı fərqləri, elmi-tədqiqat infrastrukturlarının zəifliyi və sosial şəraitin tam təmin olunmaması dayanır. Gənclər yalnız qlobal əmək bazarında daha sərfəli şərtlər tapmaq üçün deyil, həm də akademik mühitdə daha sürətli inkişaf imkanları əldə etmək məqsədilə xaricdə qalmağa üstünlük verirlər. Bu isə potensial insan kapitalının ölkədən kənarda istifadəsi deməkdir.
Müqayisəli təhlil göstərir ki, beynəlxalq təcrübəni Azərbaycan reallığına uyğunlaşdırmaq mümkündür. Bunun üçün ilk növbədə dövlət siyasətində prioritet sahələr müəyyən edilməli, həmin sahələr üzrə xaricdə təhsil almış gənclərin ölkəyə dönüşü stimullaşdırılmalıdır. Məsələn, İKT, səhiyyə və mühəndislik sahələrində gənclərə yüksək maaşlı işlər, startap dəstəyi və ipoteka güzəştləri təklif oluna bilər. Bundan əlavə, yerli universitetlər beynəlxalq əməkdaşlığı gücləndirməli, müasir proqramlar, ikili diplom modelləri və tədqiqat mərkəzləri yaratmalıdır. Bu yolla gənclərin ölkədən getmədən də qlobal bilik əldə etməsi mümkün olar.
Əsas məsələ təhsilin keyfiyyətinin artırılması ilə yanaşı, gənclərə ölkə daxilində real inkişaf perspektivi təqdim etməkdir. Xaricdə təhsil almaq özü-özlüyündə mənfi proses deyil. Problem onun nəticəsində yaranan beyin axınıdır. Beynəlxalq təcrübədə də sübut olunub ki, düzgün idarə olunan miqrasiya prosesi ölkənin innovativ inkişafı üçün mühüm amilə çevrilə bilər. Azərbaycan da bu modeli tətbiq etməklə gənclərin potensialından yalnız fərdi səviyyədə deyil, həm də milli inkişafın əsas dayağı kimi istifadə edə bilər.
Nuray
AzNews.az