Bakının küçələri və keçidləri son illər təkcə insanların hərəkət etdiyi məkanlar deyil, həm də vizual mesajların yayıldığı səssiz platformalara çevrilib. Divar yazıları, şəkillər və qrafitilər şəhərin ritmini, gənclərin daxili səsini və cəmiyyətin kollektiv duyğularını ifadə edən simvollara dönüb. Bu yazılar bəzən sevgi etirafı, bəzən ictimai çağırış, bəzən də sadəcə bir hissin təzahürü kimi görünür, lakin onların arxasında şəhər həyatının emosional, sosial və mədəni qatları gizlənir. Bakı kimi sürətlə inkişaf edən bir şəhərdə qrafitilər təkcə estetik əlavə deyil, həm də sosial mesaj daşıyıcısı, fərdi mövcudluğun və ictimai münasibətin qeyri-rəsmi ifadəsidir.
Qrafiti fenomeni Bakı reallığında əsasən gənclik təbəqəsindən doğur. Onun məkanı adətən şəhərin mərkəzi keçidləri, universitet ətrafları, metro çıxışları və tərk edilmiş binalardır. Bu seçim təsadüfi deyil, çünki qrafiti şəhərin rəsmi strukturundan kənar qalmağa meyilli olan fərdlərin öz fikirlərini yaradıcı formada ifadə etməsidir. Yazıların məzmununa diqqət yetirildikdə ironiya, nostalji, sosial müşahidə və emosional boşalma kimi motivlər önə çıxır. “Burada xoşbəxt idik” kimi yazılar həm keçmişə duyulan həsrəti, həm də həyatın dəyişən ritminə qarşı nostalji münasibəti göstərir. Qrafitilər bəzən gənclərin səsli şəkildə deməyə çətinlik çəkdiyi duyğuların anonim ifadəsidir və bu baxımdan onlar bir növ ictimai psixoloji boşalma vasitəsinə çevrilir.
Qrafiti həm də şəhərin kimliyinə təsir edən mühüm ünsürdür. O, Bakının vizual estetikasına bəzən xaotik, bəzən poetik qat əlavə edir. Bu yazılar şəhəri təkcə fiziki obyektlər toplusu kimi deyil, həm də mənəvi enerji daşıyan bir orqanizm kimi təqdim edir. Gənclər üçün qrafiti yaratmaq, adını və ya düşüncəsini bir divarda saxlamaq şəxsi iz qoyma formasıdır. Bu, həm də urban mədəniyyətin bir parçası kimi yeni ictimai estetika yaradır. Rəngli yazılar, simvollar və qısaldılmış ifadələr Bakının çoxmədəniyyətli ruhunu, keçmişlə bu gün arasındakı körpünü əks etdirir.
Sosiomədəni kontekstdə qrafitilər azad ifadənin qeyri-rəsmi forması kimi dəyərləndirilə bilər. Onlar şəhər həyatında insanın öz fikrini yaradıcı şəkildə ifadə etməsinə şərait yaradır və fərqli düşüncələrin mövcudluğunu vizual müstəviyə daşıyır. Belə yazıların silinməsi və yenidən yaranması isə şəhər mədəniyyətinin dinamikliyini göstərir. Bu proses bir tərəfdən ictimai məkanın nizamını qorumağa yönəlikdir, digər tərəfdən isə yaradıcılığın və fərdi baxışların davamlı yenilənməsi kimi oxuna bilər. Qrafiti vasitəsilə vətəndaş şəhər məkanda iştirak hissini yaşayır və bu, sosial həmrəyliyin bir forması kimi də başa düşülə bilər.
Qrafitilərin məzmunundakı müxtəliflik həm fərdi, həm də kollektiv kimliyi əks etdirir. Onlar bəzən sadə bir cümlə ilə şəhər sakinlərinin gündəlik həyatına, duyğularına və sosial təcrübələrinə işıq tutur. Bu yazılarla insanlar bir-birinə görünmədən ünsiyyət qurur, eyni mədəni atmosferi paylaşır və nəticədə urban mədəniyyətin bir hissəsi formalaşır. Divarlar şəhərin qeyri-rəsmi yaddaşına çevrilir və burada yazılan hər söz zamanın bir parçası kimi qalır.
Bakı qrafitiləri vandalizm kimi deyil, şəhərin öz sakinləri ilə apardığı dialoq kimi dəyərləndirilməlidir. Onlar şəhər estetikasına canlılıq gətirir, şəhərin ruhunu və enerjisini əks etdirir. Qrafitilər göstərir ki, divarlar bəzən susmur, danışır. Onlar həm şəhərin ritmini, həm də onun içində yaşayan insanların hisslərini ifadə edir. Bu yazılar vasitəsilə Bakı daha insani, daha ifadəli və daha canlı bir şəhər obrazı qazanır.
Nuray,
Aznews.az