2025-ci ilin yanvar-sentyabr aylarında ölkənin pərakəndə ticarət şəbəkəsində ümumilikdə 46422,8 milyon manatlıq məhsul satılıb ki, bunun 25359,1 milyon manatı ərzaq məhsulları, içkilər və tütün məmulatlarının, 21063,7 milyon manatı isə qeyri-ərzaq mallarının payına düşüb. Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına əsasən, ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə pərakəndə ticarət dövriyyəsi real ifadədə 3,7 faiz artıb. Bu artımın 1,3 faizi ərzaq məhsulları, içkilər və tütün məmulatlarına, 6,8 faizi isə qeyri-ərzaq mallarına aid olub.
Rəqəmlər göstərir ki, əhalinin istehlak davranışında sabit, lakin tədricən struktur dəyişiklikləri müşahidə olunur. Ərzaq məhsullarının payının 50,4 faiz, qeyri-ərzaq mallarının payının isə 49,6 faiz civarında olması Azərbaycan bazarında istehlakın balanslı, lakin daha çox zəruri mallara yönəldiyini göstərir. Qlobal miqyasda inflyasiya təzyiqləri, logistika xərcləri və ərzaq bazarlarında qiymət dalğalanmaları əhalinin xərclərini ehtiyatlı şəkildə planlaşdırmasına səbəb olub. Buna baxmayaraq, qeyri-ərzaq məhsullarının 6,8 faizlik artımı istehlakçı inamının tədricən bərpa olunduğunu və gəlirlərin müəyyən dərəcədə sabitləşdiyini göstərir. Bu, xüsusilə məişət texnikası, geyim və mebel kimi seqmentlərdə alıcılıq qabiliyyətinin yüksəlməsi ilə əlaqələndirilə bilər.
Hesabat dövründə qeyri-dövlət sektorunun payının 99,8 faizə çatması pərakəndə ticarətin əsasən özəl təşəbbüslər tərəfindən idarə olunduğunu təsdiqləyir. Bu tendensiya bazar iqtisadiyyatının dərinləşdiyini, rəqabət mühitinin genişləndiyini və istehlak strukturunda daha çevik təklif modellərinin formalaşdığını göstərir. Müəssisələr üzrə ticarət dövriyyəsinin 7,9 faiz, fərdi sahibkarlar üzrə 0,9 faiz, bazar və yarmarkalar üzrə isə 4,2 faiz artması isə satış strukturunda mərkəzləşmənin artdığını nümayiş etdirir. Bu hal iri pərakəndə şəbəkələrin və onlayn satış platformalarının genişlənməsi ilə izah olunur. Dünya təcrübəsində də analoji istiqamət müşahidə edilir: xüsusən Avropa və Asiya ölkələrində iri ticarət şəbəkələrinin dominant mövqeyi kiçik bazar seqmentlərinin payını tədricən azaldır.
Əhalinin bir nəfərinə düşən aylıq orta xərclərin 503,8 manat olması, bunun 275,2 manatının ərzaq məhsullarına yönəlməsi istehlak gücünün struktur baxımından nisbətən taraz vəziyyətdə olduğunu göstərir. Qlobal standartlarda, ərzaq xərclərinin 50 faizi həddində qalması inkişaf etməkdə olan iqtisadiyyatlar üçün tipik göstəricidir. Bu göstərici həm də gəlir səviyyəsinin artmaqda olduğunu, lakin istehlak prioritetlərinin hələ də əsas ehtiyaclara fokuslandığını göstərir. Bununla belə, qeyri-ərzaq mallarına xərclərin 228,6 manata çatması xidmət sektorunun, xüsusilə məişət və texnologiya yönümlü istehlakın canlandığını göstərir. Bu artım e-ticarətin, xüsusilə yerli onlayn platformaların inkişafı ilə də sıx bağlıdır.
İqtisadi müşahidələr göstərir ki, son illər pərakəndə ticarətdə artım tempi inflyasiya və əhalinin real gəlirləri arasındakı tarazlıqla müəyyən olunur. 2025-ci ilin ilk doqquz ayında əldə edilən 3,7 faizlik artım nominal deyil, real artım kimi qiymətləndirilir ki, bu da qiymət sabitliyinin qorunmasında pul-kredit siyasətinin effektivliyini göstərir. Eyni zamanda, qeyri-ərzaq seqmentində artımın ərzaq seqmentini qabaqlaması iqtisadi strukturun tədricən diversifikasiyalaşdığını və istehlakçının bazar seçimlərinin genişləndiyini təsdiqləyir.
Azərbaycanın pərakəndə ticarət göstəriciləri regional miqyasda da sabitlik nümunəsi hesab oluna bilər. MDB və Şərqi Avropa regionlarında ticarət artımı orta hesabla 2-3 faiz civarında dəyişdiyi halda, Azərbaycanın göstəricisi bu səviyyədən yuxarıdır. Bu da daxili bazarın tutumlu olmasından, logistik infrastrukturun və istehlak mədəniyyətinin müasirləşməsindən qaynaqlanır. İqtisadiyyatın qeyri-neft sektorunda artan dinamika və məşğulluğun bərpası da əhalinin alıcılıq potensialını dəstəkləyən mühüm amillərdəndir.
Ümumilikdə, 2025-ci ilin pərakəndə ticarət göstəriciləri iqtisadi aktivliyin sabit artım trayektoriyasında olduğunu, istehlak bazarının isə mərhələli şəkildə modernləşdiyini göstərir. Bu meyl yaxın illərdə daxili bazarın strukturunu daha çox rəqəmsal və xidmət yönümlü modelə doğru yönəldə bilər. Əsas məqsəd istehlak artımını dayanıqlı istehsal artımı ilə müşayiət etməkdir ki, bu da iqtisadi sabitliyin və sosial rifahın qorunmasında mühüm rol oynayacaq.
Nuray,
Aznews.az