2025-ci ilin yanvar-sentyabr aylarında Azərbaycanda neft məhsullarının istehsalında müşahidə olunan dinamika ölkə enerji sənayesinin struktur dəyişikliklərini əks etdirir. Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, bu dövrdə 1 milyon 861,9 min ton dizel yanacağı istehsal edilib ki, bu da ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 6,2 faiz çoxdur. Ümumilikdə, neft məhsullarının istehsalının ümumi dəyəri 4 milyard 047,3 milyon manat olub və bu göstərici ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 0,4 faiz azalıb. Digər yanacaq növlərinə nəzər saldıqda isə, 57,6 min ton mazut istehsalı ilə bu istiqamətdə iki dəfədən çox artım qeydə alınıb. Avtomobil benzininin istehsalı 1 faiz azalsa da, neft koksu, maye qaz və ağ neft kimi məhsullarda artım müşahidə olunub. Xüsusilə, maye qaz istehsalı 11,8 faiz, ağ neft 5,3 faiz, neft koksu isə 8,5 faiz yüksəlib. Bu göstəricilər SOCAR-ın Heydər Əliyev adına Neft Emalı Zavodunda həyata keçirilən modernizasiya prosesinin nəticələrini və istehsal zəncirindəki səmərəlilik artımını təsdiqləyir.
Dünya enerji bazarında transformasiya prosesi sürətlənir və bu, Azərbaycanda neft məhsulları istehsalının strukturunda baş verən dəyişikliklərə də təsir göstərir. Qlobal səviyyədə dizel və təyyarə yanacağına tələbat hələ də yüksək olaraq qalır, baxmayaraq ki, beynəlxalq enerji təşkilatları 2030-cu illərdən etibarən elektrik nəqliyyat vasitələrinin geniş yayılması ilə bu tendensiyanın zəifləyəcəyini proqnozlaşdırır. Bununla belə, Asiya və Yaxın Şərq bazarlarında sənaye və logistika sektorlarının artımı dizel istehsalını strateji prioritet kimi saxlayır. Azərbaycanın daxili bazarında dizel istehsalındakı artım məhz bu regional tendensiyaya uyğunlaşma cəhdi kimi dəyərləndirilə bilər. Bu həm də ölkənin tranzit-logistika sistemində yükdaşıma potensialının artması ilə əlaqələndirilir. Son illərdə yük daşımalarının həcmi yüksəldikcə, yerli istehsalın artırılması idxaldan asılılığı azaltmaqla yanaşı, ixrac yönümlü potensialı da gücləndirir.
Bununla yanaşı, benzinin istehsalında cüzi azalma müşahidə olunur ki, bu da tələbatın struktur dəyişməsi ilə əlaqələndirilə bilər. Son dövrlərdə ölkədə elektriklə işləyən avtomobillərin sayı artsa da, bu artım hələ ki, ümumi bazarda pay baxımından məhduddur. Lakin SOCAR-ın istehsal strukturunu çevik şəkildə yeniləməsi, müxtəlif məhsul növlərinə uyğun xammal çevrilməsi imkanlarının genişləndirilməsi, gələcəkdə enerji keçidinə adaptasiya üçün mühüm baza yaradır. Neft bitumu və sürtkü yağları istehsalında azalma isə daha çox texnoloji təchizatın yenilənməsi və prioritet istiqamətlərin dəyişməsi ilə izah oluna bilər. Sürtkü yağları seqmentində azalma, sənaye müəssisələrində ekoloji tələblərə uyğun texnologiyaların tətbiqi nəticəsində köhnə məhsul tərkiblərinin bazardan çıxarılması ilə də əlaqədar ola bilər.
Qlobal miqyasda neft emalı sektorunda rəqabət xüsusilə Asiyada, Çində və Hindistanda intensivləşib. 2024-2025-ci illərdə bu ölkələrdə yeni neft emalı zavodlarının istifadəyə verilməsi təklif bolluğu yaradaraq qiymət dinamikasına təsir göstərib. Bu şəraitdə Azərbaycanın Heydər Əliyev adına Neft Emalı Zavodunun modernizasiya proqramı onun məhsullarını daha yüksək standartlara uyğunlaşdırmaqla rəqabət qabiliyyətini qorumağa imkan verir. Zavodun Avro-5 standartına keçidi yalnız daxili bazar üçün deyil, həm də beynəlxalq bazarlarda məhsulun satış imkanlarını genişləndirir. Həmçinin, neft emalı məhsullarının bir hissəsinin Azərikimya İstehsalat Birliyinə yönləndirilməsi, ölkədə dərin emal səviyyəsinin artmasına və əlavə dəyərin iqtisadiyyatda qalmasına şərait yaradır.
Digər tərəfdən, neft məhsulları istehsalında ümumi dəyərin bir qədər azalması dünya bazar qiymətlərinin dəyişkənliyi ilə izah oluna bilər. Son aylarda qlobal neft qiymətlərində qeyri-sabitlik müşahidə olunur, bu da emal olunan məhsulların nominal dəyərinə təsir göstərir. Üstəlik, logistika və nəqliyyat xərclərinin artması bəzi məhsulların ixrac rentabelliyini aşağı salır. Buna baxmayaraq, istehsal həcmlərində artım iqtisadi dayanıqlığın qorunmasını göstərir. İstehsal artımının struktur baxımından daha çox dizel və yanacaq komponentləri üzərində cəmləşməsi SOCAR-ın ixrac strategiyasının da bu istiqamətdə yenidən qurulduğunu göstərir.
Azərbaycanın enerji sənayesində modernizasiya siyasəti təkcə texnoloji təkmilləşmə ilə məhdudlaşmır, həm də qlobal enerji keçidinə uyğunlaşmanı təmin edir. Bütün bu göstəricilər ölkənin sənaye potensialının təkamül mərhələsində olduğunu, eyni zamanda yerli istehsalın keyfiyyət göstəricilərinin dünya bazar standartlarına yaxınlaşdığını təsdiqləyir. Mövcud investisiya proqramları və texnoloji yenilənmələr yaxın illərdə həm daxili enerji təhlükəsizliyini möhkəmləndirəcək, həm də Azərbaycanın enerji ixrac portfelini diversifikasiya etməyə imkan verəcək. Bu, ölkənin uzunmüddətli iqtisadi dayanıqlığı üçün mühüm strateji xətt hesab olunur.
Nuray,
Aznews.az