2025-ci ilin yanvar-sentyabr aylarında Azərbaycan dəmir yolları ilə Şərq-Qərb istiqaməti üzrə daşınan yüklərin həcmi 6 faiz artaraq 2 milyon 651 min tona çatıb. Eyni dövrdə Bakı Limanı vasitəsilə konteyner aşırmaları 40 faiz artım göstərib, Azərbaycan Xəzər Dəniz Gəmiçiliyi üzrə quru yüklər 70 faiz, tankerlə daşımalar 11 faiz, Xəzərdən kənar daşımalar isə 191 faiz yüksəlib. Bu göstəricilər Orta Dəhliz boyunca nəqliyyat həcmlərinin ardıcıl artım trendində olduğunu və marşrutun regional ticarət və tranzit sistemində strateji mövqeyini möhkəmləndirdiyini göstərir.
Orta Dəhliz son illərdə Avrasiya logistik xəritəsində mühüm rol qazanaraq enerji və yükdaşımaların balanslı paylanmasını təmin edən alternativ marşrut kimi formalaşır. Çin və Mərkəzi Asiyadan Avropaya uzanan bu marşrutun üstünlüyü onun həm geosiyasi, həm də iqtisadi cəhətdən sabit bölgələrdən keçməsi ilə bağlıdır. Xüsusən Qara dənizdəki qeyri-sabitlik fonunda Xəzər hövzəsi üzərindən keçən bu dəhliz daha etibarlı və proqnozlaşdırıla bilən ticarət xətti kimi çıxış edir. Azərbaycanın bu marşrutdakı rolu isə tranzit keçid nöqtəsi olmaqla yanaşı, logistika infrastrukturunun inkişaf etdirilməsi, liman və dəmir yolu əlaqələrinin inteqrasiyası baxımından da əhəmiyyət daşıyır.
Yükdaşımaların 6 faiz artımı ilk baxışda orta templə görünə bilər, lakin region üzrə marşrutların rəqabəti və qlobal ticarət tempinin zəifləməsi fonunda bu dinamika sabit artımın davam etdiyini göstərir. Bakı Limanında konteyner dövriyyəsinin 40 faiz artması isə marşrutun artıq xam resurslardan əlavə olaraq emal edilmiş, yüksək dəyərli məhsulların daşınması istiqamətində də genişləndiyini göstərir. Bu, Azərbaycanın yalnız tranzit deyil, həm də logistik emal və dəyər zənciri mərkəzinə çevrilməsi prosesinə xidmət edir.
Neft və neft məhsullarının həcmi ümumilikdə 3 milyondan çox ton təşkil etməklə marşrutun enerji daşıyıcısı statusunu qoruduğunu göstərir. Bununla yanaşı, quru yükdaşımalarının 70 faiz artması qeyri-enerji sektorunun tranzit payının yüksəlməsi baxımından əhəmiyyətlidir. Bu dəyişiklik ticarət strukturunun təkcə neftlə məhdudlaşmadığını, regional sənaye məhsullarının və kənd təsərrüfatı mallarının da artan şəkildə bu marşrutla daşındığını sübut edir. Bu, həm Azərbaycanın qeyri-neft sektorunun genişlənməsi siyasətinə, həm də marşrutun iqtisadi dayanıqlığına əlavə dəyər qatır.
2024-cü ildə Trans-Xəzər marşrutu ilə yükdaşımaların 62 faiz artması, 2025-ci ildə isə bu həcmin 5,2 milyon tona çatacağı proqnozu marşrutun potensial artım trayektoriyasını təsdiqləyir. Bunun 4,2 milyon tonunun marşrutda iştirak edən ölkələrdən keçəcəyi faktı isə regional əməkdaşlıq mexanizmlərinin güclənməsini göstərir. Bu həcmin 2,5 milyon tonunun quru yük, 1,7 milyon tonunun neft olması, logistika balansının həm sənaye, həm də enerji məhsulları arasında paylandığını sübut edir. 2027-ci ilə qədər ötürücülük qabiliyyətinin 10 milyon tona çatacağı təqdirdə, Azərbaycan nəinki tranzit ölkə, həm də inteqrə edilmiş nəqliyyat qovşağı kimi çıxış edə bilər.
Beynəlxalq kontekstdə Orta Dəhlizin üstünlüyü Avropa İttifaqının Rusiya üzərindən keçən marşrutlardan asılılığı azaltmaq siyasəti ilə üst-üstə düşür. Bu, Azərbaycanın və Xəzər hövzəsinin strateji rolunu artırır. Eyni zamanda Çin tərəfindən təşviq edilən "Bir kəmər, bir yol" təşəbbüsünün tərkib hissəsi kimi Orta Dəhliz, qlobal ticarət zəncirində diversifikasiya elementinə çevrilir. Beləliklə, bu marşrut həm siyasi risklərin azaldılmasına, həm də təchizat təhlükəsizliyinin artırılmasına xidmət edir.
Azərbaycanın dəmir yolu, liman və dəniz nəqliyyatı arasında koordinasiyanın gücləndirilməsi və rəqəmsal logistik idarəetmə sistemlərinin tətbiqi gələcəkdə bu marşrutun rəqabət qabiliyyətini daha da artıracaq. Hazırda həyata keçirilən infrastruktur modernləşməsi, o cümlədən Ələt Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanının genişləndirilməsi, Bakı-Tbilisi-Qars xəttinin tutumunun artırılması və gömrük prosedurlarının rəqəmsallaşdırılması istiqamətində tədbirlər marşrutun davamlı artımını dəstəkləyir.
Ümumilikdə isə Orta Dəhliz üzrə daşımaların artımı təkcə iqtisadi göstərici deyil, həm də Azərbaycanın beynəlxalq logistik sistemlərdə mövqeyinin güclənməsinin göstəricisidir. Bu proses ölkənin tranzit gəlirlərini artırmaqla yanaşı, regionun iqtisadi inteqrasiyasına, nəqliyyat sabitliyinə və Avrasiya ticarət marşrutlarının diversifikasiyasına töhfə verir. Mövcud artım tendensiyası və infrastrukturun yenilənməsi nəzərə alınsa, Azərbaycanın Şərq-Qərb ticarət xəttində rolu yaxın illərdə daha da möhkəmlənəcək.
Nuray,
Aznews.az