2024-cü ilin yanvar-sentyabr aylarında Azərbaycanın icmal büdcəsinin gəlirləri 35 milyard 865,7 milyon manat, xərcləri isə 29 milyard 027,6 milyon manat təşkil edib. Bu göstərici ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə gəlirlərdə 3,4 faiz azalma, xərclərdə isə 2 faiz artım deməkdir. Ümumi mənzərə nəticəsində büdcədə 6 milyard 838,1 milyon manatlıq profisit yaranıb ki, bu da ötən ilin eyni dövrünə nisbətən 21,1 faiz azalma ilə müşahidə olunur. İcmal büdcənin tərkib hissələri olan Dövlət Neft Fondu, Dövlət Sosial Müdafiə Fondu, İcbari Tibbi Sığorta Fondu və Naxçıvan MR büdcəsi üzrə göstəricilər isə iqtisadi və sosial siyasətin müxtəlif istiqamətlərində sabitliyə işarə edir.
Büdcə profisitinin azalması ilk növbədə qlobal iqtisadi trendlərin və enerji bazarındakı dəyişkənliyin təsiri ilə izah oluna bilər. Son illərdə neftin qiymətində müşahidə olunan enişlər, həmçinin beynəlxalq ticarət dövriyyəsindəki dalğalanmalar Azərbaycanın ixrac gəlirlərinə təsirsiz ötüşmür. Dövlət Neft Fondunun büdcəsinin gəlirləri 13,1 milyard manat təşkil etsə də, bu göstəricinin dinamikası qlobal enerji bazarının sabitliyindən birbaşa asılıdır. Əlavə olaraq, xərclərin müəyyən qədər artması hökumətin sosial müdafiə, səhiyyə və infrastruktur layihələrinə yönəlik siyasətinin aktivləşməsi ilə bağlıdır. Bu, fiskal intizamın qorunması ilə yanaşı, iqtisadiyyatın dayanıqlı inkişafını təmin etməyə yönəlmiş balanslı yanaşmanın göstəricisidir.
Dövlət Sosial Müdafiə Fondunun büdcə göstəriciləri sosial təminat sisteminin dayanıqlılığını əks etdirir. Fondun gəlirlərinin xərcləri üstələməsi pensiya ödənişlərinin və sosial müavinətlərin maliyyələşdirilməsində sabitliyin qorunduğunu göstərir. İşsizlikdən sığorta fondunun müsbət saldosu əmək bazarında qeyri-sabitliyin azaldılması və işsizliyin idarəolunan səviyyədə saxlanılması üçün resursların mövcudluğunu təmin edir. Eyni zamanda, İcbari Tibbi Sığorta Fondunun xərclərinin gəlirləri üstələməsi səhiyyə sektorunda artan xərclərin dövlət tərəfindən qarşılanmasının vacibliyini və sağlamlıq xidmətlərinin genişləndirilməsinə olan tələbatı nümayiş etdirir.
İcmal büdcədəki profisit azalma tendensiyasına baxmayaraq, Azərbaycan fiskal sabitliyini qorumaqda davam edir. Beynəlxalq təcrübə göstərir ki, makroiqtisadi sabitliklə sosial xərclər arasında tarazlığın qorunması uzunmüddətli davamlı inkişafın əsas şərtidir. Azərbaycan hökumətinin maliyyə siyasəti də bu istiqamətdə formalaşır. Büdcə gəlirlərindəki azalma əsasən enerji gəlirlərinə bağlı olsa da, qeyri-neft sektorunun payının artması risklərin diversifikasiyası baxımından müsbət istiqamət kimi qiymətləndirilə bilər. Qeyri-neft gəlirlərinin artımı və daxili istehsalın dəstəklənməsi fiskal gəlirlərin strukturunda daha sabit nisbətlərin formalaşmasına səbəb olur.
Beynəlxalq səviyyədə müşahidə olunan iqtisadi tənəzzül, xüsusilə də geosiyasi risklər və enerji bazarlarında qeyri-müəyyənlik, bir çox ölkələrdə büdcə balansına mənfi təsir göstərir. Azərbaycan isə bu prosesdə daha dayanıqlı model nümayiş etdirir. Məsələn, Avropa regionunda bir sıra ölkələrdə 2024-cü ilin üçüncü rübü üzrə büdcə kəsiri ÜDM-in 3-5 faizi arasında dəyişərkən, Azərbaycan büdcəsinin profisitlə nəticələnməsi maliyyə siyasətinin idarəetmə keyfiyyətini və resursların səmərəli istifadəsini göstərir. Bu, eyni zamanda Dövlət Neft Fondundan transfertlərin səmərəli bölüşdürülməsi və büdcə intizamının qorunması ilə bağlıdır.
Ümumilikdə, Azərbaycanın icmal büdcə dinamikası göstərir ki, ölkə fiskal dayanıqlığını qoruyaraq sosial öhdəliklərini yerinə yetirməkdə davam edir. Qlobal qeyri-sabitlik fonunda 6,8 milyard manatlıq profisit həm makroiqtisadi sabitliyin, həm də idarəetmə çevikliyinin nəticəsi kimi qiymətləndirilə bilər. Bu mənzərə dövlətin strateji hədəflərinə uyğun olaraq büdcə siyasətinin məqsədyönlü və balanslı şəkildə həyata keçirildiyini təsdiqləyir.
Nuray,
Aznews.az