Dünya miqyasında baş verən pandemiya və digər qlobal hadisələr insanların yalnız fiziki sağlamlığına deyil, psixoloji vəziyyətinə də ciddi təsir göstərir. Son illərdə aparılan elmi tədqiqatlar kollektiv stres fenomeninin beynin kimyəvi proseslərini necə dəyişdirdiyini və bunun insan davranışına necə əks olunduğunu göstərir. Kütləvi hadisələr, xüsusilə pandemiyalar, təbii fəlakətlər və siyasi böhranlar, fərdlərin təhlükəsizlik hissini zəiflədir, emosional sabitliyini pozur və uzunmüddətli psixoloji təsirlərə səbəb olur.
Kollektiv stresin əsas mexanizmi beynin limbik sistemi və hormonlarla tənzimlənir. Kortizol, adrenalin və dopamin kimi hormonların səviyyəsi stresli şəraitdə əhəmiyyətli dərəcədə yüksəlir. Uzun müddət yüksək səviyyədə kortizolun olması isə yaddaş, diqqət və öyrənmə qabiliyyətinə mənfi təsir göstərir, həmçinin immun sistemi zəiflədir. Qlobal hadisələr zamanı, məsələn, pandemiya dövründə insanlar yalnız virus təhlükəsindən deyil, həm də sosial izolyasiya, iqtisadi qeyri-müəyyənlik və gələcəyə dair narahatlıqdan dolayı daimi stress vəziyyətinə düşürlər.
Pandemiya zamanı aparılmış beynəlxalq araşdırmalar göstərir ki, insanların təxminən 40-50%-i narahatlıq, yuxusuzluq və emosional tükənmişlik halları yaşayır. Bu fenomen yalnız fərdi sağlamlıq üçün deyil, sosial davranış və iqtisadi fəaliyyət üçün də əhəmiyyətlidir. İnsanlar kollektiv stres şəraitində riskə qarşı daha həssas olur, qərar vermədə çətinlik çəkir və yeni adaptasiya strategiyalarını daha yavaş mənimsəyirlər. Bu isə təkcə fərdlərin deyil, işgüzar və ictimai strukturların fəaliyyətinə də təsir edir.
Müasir nevroloji tədqiqatlar, beyin skan metodlarından istifadə etməklə, kollektiv stresin prefrontal korteksin fəaliyyətini azaldığını və emosional tənzimləməni zəiflədiyini göstərir. Nəticədə insanlar daha impulsiv davranışlar sərgiləyir, adaptasiya və problemləri həll etmə qabiliyyətləri azalır. Uzunmüddətli kollektiv stres isə depressiya və anksiyete kimi psixoloji pozuntuların yayılmasına səbəb olur. Bu təsirlər qlobal miqyasda sosial və iqtisadi sabitliyə də dolayısı ilə təsir göstərə bilər.
İqtisadi və sosial təhlillər göstərir ki, kollektiv stresin artması istehlakçı davranışında da dəyişikliklərə səbəb olur. Məsələn, pandemiya dövründə qida, dərman və digər əsas ehtiyac məhsullarına tələbatın artması, eyni zamanda qeyri-əsas məhsullara marağın azalması müşahidə edilmişdir. Eyni zamanda, uzaqdan iş, təhsil və texnoloji adaptasiya insanlarda yeni davranış və vərdiş modellərinin formalaşmasına təkan verir. Bu isə şirkətlərin marketinq strategiyalarına, işçilərin motivasiyasına və məhsuldarlığa dolayısı ilə təsir göstərir.
Kollektiv stresin idarə olunması üçün psixoloji müdaxilələr, sosial dəstək və elmi əsaslı maarifləndirmə çox önəmlidir. Beyin kimyası və hormonların tənzimlənməsi baxımından, fiziki aktivlik, düzgün qidalanma, yuxu rejimi və meditasiya kimi üsullar stresin təsirlərini azaltmağa kömək edir. Həm fərdi, həm də institusional səviyyədə kollektiv stresin təsirini minimuma endirmək üçün adaptiv strategiyaların tətbiqi labüddür.
Beynəlxalq təcrübələr göstərir ki, kollektiv stresin idarə olunması yalnız psixoloji sağlamlıq üçün deyil, həm də iqtisadi stabillik və cəmiyyətin dayanıqlılığı üçün vacibdir. Pandemiya və digər qlobal hadisələr fərdlərin və cəmiyyətlərin çevikliyini sınayır, lakin elmi əsaslı müdaxilələr və sosial dəstək mexanizmləri ilə bu təsirlər əhəmiyyətli dərəcədə azaldıla bilər. Kollektiv stres yalnız təhlükə kimi deyil, həm də adaptasiya və davamlılıq imkanlarını qiymətləndirmək üçün bir göstəricidir.
Nuray,
Aznews.az