2025-ci ilin oktyabr ayında dünyada tam elektriklə işləyən avtomobillərin və elektrik şəbəkəsinə qoşulan hibridlərin satış həcmi 1,9 milyon ədədə yüksəlib. Bu, ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 23 faiz çoxdur. Analitika şirkəti “Rho Motion”un məlumatına görə, artım əsasən Çin və Avropa bazarlarının hesabına baş verib. Avropada elektromobil satışları 36 faiz artaraq 372 min ədədə çatıb, ən böyük pay Almaniya, Fransa və Böyük Britiyanın payına düşüb. Çin bazarında satışlar 1,3 milyon elektromobilə çatmaqla qlobal artımın əsas hərəkətverici qüvvəsi olub. Əksinə, Şimali Amerikada 41 faizlik azalma qeydə alınıb ki, bu da ABŞ-də tətbiq olunan 7,5 min dollarlıq vergi güzəştinin ləğvindən sonra baş verib. Bu vəziyyət elektromobil bazarının stimullaşdırıcı mexanizmlərdən nə qədər asılı olduğunu bir daha göstərdi.
Qlobal elektromobil bazarında formalaşan yeni tendensiyalar artıq enerji siyasətinin, sənaye strukturunun və texnoloji yönümün dərin dəyişikliklərindən xəbər verir. Çin bazarının liderliyini qoruması təsadüfi deyil. Dövlətin uzunmüddətli strateji planlaşdırması, batareya istehsalı sahəsindəki dominant mövqeyi və daxili bazarda tələb-təklif balansının dəstəklənməsi bu artımın əsas səbəblərindəndir. Avropa ölkələri isə “Yaşıl keçid” proqramı çərçivəsində avtomobil istehsalçılarını ciddi emissiya məhdudiyyətlərinə uyğunlaşdırmaqla elektromobil sektorunun inkişafını stimullaşdırır. Nəticədə istehsalçılar daxili yanma mühərriklərindən uzaqlaşır, yeni texnologiyalara sərmayə yönəldirlər. Avropada elektromobil bazarının 2026-cı ildən etibarən daha da güclənəcəyi, xüsusən də orta qiymət seqmentində rəqabətin artacağı proqnozlaşdırılır.
ABŞ bazarında yaranan eniş isə qısamüddətli maliyyə stimullarının dayandırılmasının iqtisadi nəticələrini göstərdi. Əvvəlki aylarda rekord satış səviyyəsinə çatan elektromobil sektoru dövlət dəstəyinin azalması ilə tempini itirdi. Bu, bir tərəfdən bazarın təbii rəqabət gücünün hələ tam formalaşmadığını, digər tərəfdən isə istehlakçının qiymət və infrastruktur amillərinə nə qədər həssas olduğunu ortaya qoydu. ABŞ-də infrastrukturun inkişaf tempi, şarj məntəqələrinin sayının azlığı və bəzi istehlakçı qruplarının enerji keçidi barədə tərəddüdləri satışlara mənfi təsir edən amillər sırasındadır.
Digər regionlarda, o cümlədən Latın Amerikası və Cənub-Şərqi Asiyada 37 faizlik artım qeydə alınması, bu bazarların elektromobil istehsalçıları üçün yeni potensial istiqamətə çevrildiyini göstərir. Xüsusilə Hindistan, Braziliya və İndoneziya kimi ölkələrdə dövlət proqramları və xarici investisiya cəlbi elektromobil sənayesinin lokal istehsal və ixrac imkanlarını artırır. Qlobal şirkətlər bu regionlarda həm istehsal mərkəzləri qurur, həm də şarj infrastrukturuna sərmayələr yatırırlar. Beləliklə, gələcəkdə elektromobil bazarının coğrafi diversifikasiyası dərinləşəcək və Çinin payı azalma ehtimalına baxmayaraq, ümumi bazar genişlənəcək.
2025-ci ilin qlobal göstəriciləri göstərir ki, elektromobil sənayesi artıq sadəcə alternativ nəqliyyat forması deyil, enerji təhlükəsizliyinin, iqlim siyasətinin və sənaye rəqabətinin əsas elementinə çevrilib. Beynəlxalq Enerji Agentliyinin məlumatına görə, dünya üzrə satılan hər 5 avtomobildən biri artıq elektriklə işləyir. Bu, həm neft tələbinə, həm də avtomobil sənayesində kapital axınlarının istiqamətinə təsir göstərir. Eyni zamanda, litium və nikel kimi strateji xammal bazarlarında qiymət dalğalanmaları artmaqdadır ki, bu da texnoloji istehsal zəncirlərinin dayanıqlığını test edir.
Azərbaycan üçün bu tendensiyalar həm çağırış, həm də imkan kimi dəyərləndirilə bilər. Elektrik enerjisinin paylanması və bərpa olunan enerji istehsalının genişlənməsi ölkənin gələcək elektromobil infrastrukturunun əsasını qura bilər. Regionda strateji tranzit mövqeyi sayəsində, Azərbaycan elektromobil logistikasında və enerji yükləmə şəbəkələrinin regional inteqrasiyasında rol oynaya bilər. Qlobal trendlər fonunda bu sahədə normativ çərçivənin və vergi güzəştlərinin tədricən formalaşdırılması daxili bazarda da ekoloji və iqtisadi səmərəliliyi artırar.
Elektromobil bazarının sürətli artımı yaxın illərdə dünya iqtisadiyyatında yeni struktur dəyişikliklərinin başlanğıcını formalaşdırır. Avropa və Çin liderliyinin davam etməsi, ABŞ-də siyasət dəyişikliklərinin təsirləri, eləcə də inkişaf etməkdə olan bazarların yüksəlişi bu sahəni geoiqtisadi rəqabətin əsas istiqamətlərindən birinə çevirib. Yekun nəticə ondan ibarətdir ki, elektromobil bazarı artıq yalnız texnoloji yenilik deyil, həm də qlobal iqtisadi nizamın mühüm tərkib hissəsidir.
Nuray,
Aznews.az