Azərbaycanda hava nəqliyyatı ilə sərnişin və yük daşımaları üzrə açıqlanan son statistik göstəricilər sektorun dinamikasında fərqli istiqamətlərin formalaşdığını göstərir. Yanvar-oktyabr aylarında hava yolu ilə 3 milyon 476 min sərnişin daşınıb ki, bu da ötən ilin eyni dövründən 106 min çoxdur və artım tempi 3.2 faiz təşkil edir. Yükdaşımada isə əksinə azalma müşahidə olunub və daşınan yüklərin həcmi 322 min ton olub. Bu rəqəm əvvəlki dövrlə müqayisədə 19 min ton azalmaya uyğundur. Sərnişindaşımanın 99.9 faizi dövlət müəssisələrinin payına düşüb ki, bu da Azərbaycanın hava nəqliyyatı infrastrukturunda dövlət sektorunun dominant mövqeyini göstərir və hazırkı struktur modelinin spesifikliyindən xəbər verir.
Sərnişin daşımalarında artım tendensiyası regionda hava nəqliyyatına tələbatın yüksəlməsi ilə uyğunluq təşkil edir. Aviasiya üzrə qlobal hesabatlarda pandemiya sonrası dövrdə beynəlxalq uçuşlara marağın sürətlə geri qayıtması qeyd olunur. Beynəlxalq Hava Nəqliyyatı Assosiasiyasının məlumatına əsasən, 2024-2025 dövründə dünya üzrə sərnişin axını pandemiya öncəsi səviyyəni aşaraq artım trayektoriyasını davam etdirib. Azərbaycan üçün bu dinamikanın əsas drayverləri iqtisadi artım, hava nəqliyyatının regiondaxili əlaqə rolunun genişlənməsi, daha əlçatan qiymət strategiyaları və beynəlxalq istiqamətlərin sayının çoxalmasıdır. Belə şəraitdə sərnişin axınının yüksəlməsi həm tranzit imkanlarının genişlənməsinə, həm də turizm sektorunda mövsümdənkənar hərəkətliliyin güclənməsinə şərait yaradır.
Yükdaşımada qeydə alınan azalma isə daha çox struktur amillərlə əlaqələndirilir. Qlobal aviasiya statistikasında son iki ildə hava yük daşımalarının bir çox regionlarda müəyyən dərəcədə azaldığı görünür. Dünya üzrə karqo daşımalarında 2024-cü ildə qeydə alınan zəifləmiş dinamika e-ticarətin bir hissəsinin yenidən dəniz və avtomobil nəqliyyatına keçməsi, logistika xərclərinin optimallaşdırılması və hava yükdaşımalarının yüksək maya dəyəri ilə bağlı qərarlarla əlaqələndirilir. Azərbaycanda yüklərin cəmi 0.2 faizinin hava yolu ilə daşınması sektorun spesifik strukturunu nümayiş etdirir. Bu nisbət beynəlxalq praktika ilə uyğunluq təşkil edir, çünki hava yükdaşımaları adətən yüksək dəyərli, təcili və həssas kateqoriyalı məhsullar üçün istifadə edilir və ümumi yük dövriyyəsinin kiçik hissəsinə nəzarət edir.
Hava nəqliyyatında sərnişin axınının artması həm infrastrukturun dayanıqlı inkişafını, həm də xidmət keyfiyyətinin yüksəlməsini tələb edir. Bu artım uzunmüddətli perspektivdə hava limanlarının modernləşdirilməsi, rəqəmsal həllərin geniş tətbiqi və uçuş idarəetmə sistemlərinin yenilənməsi kimi sahələrdə yeni tələblər yaradır. Dünyanın bir çox ölkələrində sərnişin axınının sürətli yüksəlişi hava limanlarında genişləndirmə və optimallaşdırma layihələrini zəruri edib. Bu konteksdə Azərbaycanın müasir hava limanı infrastrukturu region üçün rəqabət üstünlüyü yaradır və artan sərnişin həcmini idarə etmək imkanını təmin edir.
Sərnişin daşımaları ilə yükdaşımaları arasındakı fərqli dinamika iqtisadi prioritetlərlə də bağlıdır. Azərbaycanın tranzit potensialının genişləndirilməsi üzrə müxtəlif layihələr hava nəqliyyatını multimodal nəqliyyat sisteminin bir hissəsi kimi ön plana çıxarır. Hava karqosunda struktur dəyişiklikləri qlobal tenderlərin paylanması, logistika şəbəkələrinin yenidən qurulması və regionda rəqabətin güclənməsi ilə əlaqəli ola bilər. Həmçinin yükdaşımada azalma iqtisadi geriləmə göstəricisi kimi deyil, daha çox marşrutların və daşınma kateqoriyalarının dəyişməsi kimi izah oluna biləcək situativ prosesdir.
Sahədə dövlət sektorunun yüksək payı tarixi və institusional modeldən qaynaqlanır. Bir çox ölkələrdə aviasiyanın təhlükəsizlik və strateji əhəmiyyət baxımından dövlət nəzarətində saxlanılması geniş yayılmış təcrübədir. Mülki aviasiyanın idarə olunmasında dövlət iştirakının yüksək payı həm stabillik, həm də uzunmüddətli planlaşdırma baxımından üstünlüklər yaradır. Bununla yanaşı, qlobal tendensiyalar göstərir ki, xidmət müxtəlifliyinin artırılması üçün tənzimlənən şəraitdə özəl təşəbbüslərin də müəyyən pay alması bazarda çevikliyi yüksəldə bilər. Azərbaycanın hazırkı modelində əsas prioritet təhlükəsizlik, keyfiyyət və sabit şəbəkənin qorunmasıdır ki, bu da sərnişinlərin yüksək məmnunluğu ilə özünü doğruldur.
Ümumilikdə, Azərbaycanda hava nəqliyyatının hazırkı göstəriciləri sektorun elastikliyini, artım resurslarını və struktur xarakterini əks etdirir. Sərnişindaşımanın yüksəlməsi ölkənin regional aviasiya mərkəzi kimi mövqeyini möhkəmləndirir, yükdaşımadakı dəyişkənlik isə qlobal logistika dövrlərinin ümumi tendensiyası ilə uzlaşır. Gələcək mərhələdə hava nəqliyyatının multimodal daşımalarla inteqrasiyası, rəqəmsal transformasiya və logistika zəncirinin optimallaşdırılması sektorun iqtisadi dəyərinin daha da yüksəlməsinə şərait yarada bilər.
Nuray,
Aznews.az