Bu ilin yanvar-oktyabr aylarında Azərbaycanda sənaye məhsulunun ümumi istehsalının 52,6 milyard manat təşkil etməsi və bunun əvvəlki ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 1,2 % azalması sənaye strukturunda baş verən dərinləşmiş dəyişiklikləri diqqətə gətirir. Mədənçıxarma sektorunda 2,2 %-lik azalma fonunda qeyri-neft-qaz sənayesinin 4,9 % artması iqtisadi strukturun tədricən diversifikasiya yönümlü inkişaf xətti üzrə irəlilədiyini göstərir. Sənaye istehsalının 60,8 %-nin mədənçıxarma, 32,8 %-nin emal, 5,4 %-nin elektrik enerjisi, qaz və buxar istehsalı, bölüşdürülməsi və təchizatı, 1 %-nin isə su təchizatı və tullantıların idarə olunması sektorlarının payına düşməsi sektorun komponentlərinin özünəməxsus dinamikasını ortaya qoyur. Hasilatın və emalın müxtəlif istiqamətlərində müşahidə edilən dəyişikliklər həm qlobal enerji bazarındakı dalğalanmalarla, həm də yerli sənaye strategiyasının mərhələli şəkildə yenilənməsi ilə üst-üstə düşür.
Əmtəəlik neft hasilatının 4,6 % azalması qlobal neft bazarında müşahidə olunan qiymət dəyişkənliyi, hasilat kvotaları və enerji keçidi ilə bağlı tendensiyalarla uyğunluq təşkil edir. Son illərdə dünya üzrə enerji siyasətində karbohidrogen hasilatından daha çox bərpaolunan enerji mənbələrinə yönəli diqqət artır, iri istehsalçılar isə hasilatın planlaşdırılmasında ehtiyatlı mövqe tutur. Əmtəəlik qaz hasilatının 1,7 % artması isə qazın həm istehlak strukturunda, həm də regional bazarlarda daha sabit tələbə malik olması ilə izah oluna bilər. Xüsusilə Avropa bazarında qaz təchizatının yenidən formalaşması və Cənub Qaz Dəhlizinin yaratdığı imkanlar Azərbaycanın qaz hasilatının artım trayektoriyasına dəstək verən amillərdəndir.
Emal sektorunun 4,9 %-lik artımı qeyri-neft sənayesində mühüm dönüşümlərin yaşandığını göstərir. Əczaçılıq sənayesinin iki dəfə artması ölkədə dərman istehsalı sahəsində formalaşan yeni texnoloji potensialı nümayiş etdirir. Pandemiya sonrası dövrdə qlobal əczaçılıq sənayesi sürətlə genişlənib və bu tendensiyanın Azərbaycanda da öz əksini tapması bazarın həm istehsal, həm də innovasiya baxımından inkişaf etdiyini göstərir. Kompüter, elektron və optik məhsulların 98,4 % artması isə texnoloji istehsalın genişləndiyini, rəqəmsallaşmaya keçidin sənayedə də öz təsirini göstərdiyini ortaya qoyur. Bu göstərici həm də yeni investisiya axınlarına və istehsal zəncirinin daha yüksək texnoloji mərhələyə transformasiyasına işarədir.
Ağac emalı, tekstil, rezin və plastik məmulatlar, tütün və qida sənayesi kimi sahələrdə artım iqtisadiyyatın istehlak yönümlü segmentlərində aktivliyin yüksəldiyini göstərir. Bu artımlar daxili bazarın güclənməsi, istehlakçı tələbinin sabitləşməsi və ixrac imkanlarının genişlənməsi ilə bağlıdır. Kimya sənayesində 8,4 %-lik artım SOCAR-ın kimya müəssisələrinin modernizasiya proqramı ilə üst-üstə düşərək struktur dəyişikliyinin davam etdiyini işarələyir. Neft məhsulları istehsalında 0,9 %-lik yüksəliş isə Heydər Əliyev adına Neft Emalı Zavodunun mərhələli yenidənqurmaları fonunda emal çevikliyinin artması ilə uzlaşır.
Bununla yanaşı, bəzi sahələrdə azalma müşahidə olunur ki, bu da qlobal sənaye dövrlərinin təsirləri ilə izah edilə bilər. İstehsalında geriləmə yaşanan sahələrdən biri maşın və avadanlıqların istehsalıdır. 1,2 %-lik azalma texnoloji avadanlıqlar bazarında qlobal yavaşlama, qiymət artımları və investisiya qərarlarının təxirə salınması ilə əlaqədardır. Tikinti materialları istehsalının azalması tikinti sektorunda mərhələli keçid dövrünü, kağız-karton istehsalındakı 27,1 %-lik ciddi geriləmə isə dünya üzrə çap və kağız sənayesində rəqəmsallaşma təsirlərinin daha da güclənməsini əks etdirir.
Avtomobil, qoşqu və yarımqoşqu istehsalında 22,5 %-lik azalma isə regional avtomobil bazarlarının dəyişkənliyi və idxalın mövsümi təsirləri ilə bağlı ola bilər. Hazır metal məmulatları, geyim, poliqrafiya, mebel və dəri məmulatlarında artım müşahidə olunması isə kiçik və orta sahibkarlıq seqmentinin aktivliyini göstərən vacib göstəricidir.
Elektrik enerjisi, qaz və buxar istehsalı, bölüşdürülməsi və təchizatı sektorunun 1 %-lik artımı enerji infrastrukturu üzrə istehsal sabitliyinin qorunduğunu ortaya qoyur. Su təchizatı və tullantıların idarə olunması sahəsində 5,4 %-lik yüksəliş isə ekoloji xidmətlərin və kommunal təchizat sistemlərinin yenilənməsi ilə bağlı ola bilər. Qlobal trendlər göstərir ki, su idarəçiliyi və tullantıların emalı sahəsində inkişaf uzunmüddətli dayanıqlığın əsas elementlərindən biridir və bu artım həmin istiqamətlərdə aparılan texnoloji modernizasiyanın nəticəsidir.
Sənaye müəssisələrinin anbarlarında 841,1 milyon manatlıq hazır məhsul ehtiyatının qalması istehsalın həcmi ilə təchizat dövriyyəsi arasındakı balansın qorunduğunu göstərir. Bu rəqəm həm daxili tələbatın stabil olduğunu, həm də ixrac yönümlü məhsullar üzrə tədarük zəncirinin fasiləsizliyinin təmin edildiyini göstərən mühüm göstəricidir. Qlobal sənaye bazarında ehtiyatların idarə olunması daha çox çeviklik tələb etdiyi bir dövrdə ehtiyatların bu səviyyədə olması risklərin balanslaşdırılması baxımından uyğun hesab oluna bilər.
Mövcud sənaye mənzərəsi göstərir ki, Azərbaycan iqtisadiyyatında neft-qaz sektorundakı azalma paralel olaraq qeyri-neft sənayesindəki genişlənmə ilə kompensasiya olunur və struktur modernizasiya xətti davam edir. Qlobal iqtisadi tendensiyaların təsiri, yerli sənayeyə yönəlmiş investisiya siyasəti və emal sektorunda gedən texnoloji yenilənmələr sənayenin çoxşaxəli inkişafına zəmin yaradır. Bununla yanaşı, müxtəlif sahələr üzrə fərqli istiqamətli dəyişikliklər sənayenin çevik və adaptiv strukturda olduğunu, ümumi sənaye strategiyasının isə qeyri-neft sektorunun payını artırmağa yönəldiyini təsdiq edir.
Nuray,
Aznews.az