Bu ilin yanvar ayından oktyabr ayına qədər Azərbaycanda 55,96 min ton pambıq mahlıcı istehsal olunub və bu göstərici ötən ilin eyni dövrünə nəzərən təxminən üçdə bir artım deməkdir. Mövcud ehtiyatların 15,94 min ton olması bazarda təklifin stabil qaldığını göstərir. Ötən il üzrə ümumi istehsalın 73 min ton səviyyəsində bağlanması və bunun əvvəlki illə müqayisədə azalması isə 2025-ci ildə müşahidə edilən yüksəlişin struktur səbəblərinin daha diqqətlə dəyərləndirilməsini tələb edir.
Pambıq mahlıcı üzrə artım yerli istehsalın mövsümi dinamika və aqrotexniki amillərlə necə sıx bağlı olduğunu göstərir. Qlobal pambıq bazarında son illər sintetik liflərin geniş yayılması, tekstil sənayesində texnoloji dəyişikliklər və qiymət dalğalanmaları fonunda təbii liflərin rəqabət qabiliyyəti ölkələr üzrə fərqli ritmlərlə formalaşır. Dünya Bankı və beynəlxalq xammal bazarlarının hesabatlarına əsasən pambıq liflərinə tələbat sabit qalsa da, istehsal edən ölkələr arasında pay bölgüsü dəyişir, çünki su resurslarından istifadə, torpaqların adaptasiya imkanları və iqlim streslərinin təsiri fərqli səviyyədədir. Azərbaycan kimi su resurslarının rasionallaşdırılması və modern suvarma sistemləri üzərində çalışan ölkələr bu dəyişkən mühitdə daha dayanıqlı istehsal trayektoriyası qurmağa çalışır və 2025-ci ildəki artım məhz resursların optimallaşdırılmasının ilkin nəticələrinə işarədir.
Məhsuldarlığın yüksəlməsi yalnız aqrar sektorun daxilindəki fəaliyyətlə deyil, yığım, daşınma və emal mərhələlərinin koordinasiyası ilə də bağlıdır. Qlobal təcrübədə pambıq istehsal edən ölkələrdə zəncirin düzgün sinxronlaşdırılması istehsalın illik dəyişkənliyini azaltdığı kimi, ixrac perspektivlərini də genişləndirir. Azərbaycanın son illərdə mahlıc istehsalında müşahidə olunan periodik dəyişmələr burada həm texniki modernizasiya, həm də təsərrüfat strukturunun yenilənmə mərhələləri ilə səsləşir. Bu artım təsərrüfatların daha yüksək texnoloji adaptasiya mərhələsinə keçdiyini göstərsə də, illik statistikalar göstərir ki, sabit artım üçün uzunmüddətli infrastruktur tam hazır olduqda daha dayanıqlı nəticələr əldə edilir.
Dünya bazarında pambıq məhsullarının qiymət dinamikası istehsalçı ölkələr üçün mühüm siqnallar yaradır. Ən böyük istehsalçılar sırasında olan Hindistan, ABŞ və Çin qiymət dəyişkənliyinə əsasən torpaq istifadəsini çevik şəkildə tənzimləyir. Sənaye mənbələrinin məlumatına görə son iki il ərzində pambıq liflərinə olan qlobal tələbatın tekstil ixracı ilə paralel yüksəliş tempi stabilləşib və bu durum istehsalçı ölkələr üçün riskləri qismən azaldır. Azərbaycanın təklif etdiyi mahlıc isə lif keyfiyyətinə görə regional bazarlarda müəyyən üstünlüklərə malikdir və bu imkan yaxın dövrdə zəncirin yuxarı mərhələlərinə daha çox inteqrasiya üçün zəmin yaradır.
Hazır məhsul ehtiyatının 15,94 min ton olması daxili təchizatda fasiləsizlik üçün kifayət qədər dayanıqlı tampon formalaşdırır. Eyni zamanda ehtiyatların həcmi bazar üçün balanslı təklif imkanını qorumağa xidmət edir. Qlobal praktika göstərir ki, istehsal artımı ilə ehtiyat səviyyəsinin paralel idarə olunması qiymət volatilliyini yumşaldır və ixrac üzrə kontraktların daha effektiv planlaşdırılmasına şərait yaradır. Azərbaycanın tədarük və logistika sahəsində son illərdə əldə etdiyi təcrübə də bu tarazlığı möhkəmləndirən əsas amillərdən biridir.
2024-cü ildə istehsalın azalması və 2025-ci ildə artımın müşahidə olunması pambıq sektorunun illik fluktuasiyalarının birmənalı olmadığını göstərir. İqlim şəraiti, məhsuldarlığı artıran texnologiyaların tətbiq tempi, torpaq dəyişiklikləri, suvarma rejimi və aqrotexniki tədbirlərin sinxronluğu istehsalın istiqamətini müəyyənləşdirən əsas amillərdir. Qlobal trendlərlə müqayisə edildikdə Azərbaycanın göstəriciləri dəyişkənlik baxımından orta səviyyəyə uyğundur, çünki dünya üzrə pambıq istehsalı da ildə bir neçə faiz diapazonunda tərəddüdlər göstərir. Əsas məqam bu tərəddüdlərin uzunmüddətli inkişaf strategiyasına mane olmamasıdır və hazırkı struktur təhlil göstərir ki, sektor ardıcıl şəkildə modernləşmə mərhələsindədir.
Bu artım həm də tekstil sənayesinin gələcək inkişaf imkanlarına dolayı təsir göstərir. Qlobal bazarda təbii liflərə üstünlük verən istehsalçılar davamlılıq və ekoloji standartlarla əlaqəli yeni tələblər irəli sürür. Azərbaycanın istehsal etdiyi pambığın kimyəvi yüklənməsinin az olması və ətraf mühitə uyğunluq potensialının böyük olması uzunmüddətli perspektivdə əlavə rəqabət üstünlüyü yarada bilər. Eyni zamanda emal güclərinin genişləndirilməsi ilə bağlı müxtəlif beynəlxalq təcrübələr göstərir ki, mahlıc istehsalının artması sadəcə xammal təchizatını deyil, tekstil və yüngül sənaye üçün əlavə imkanlar yaradan yeni investisiya xəritəsinin formalaşmasına şərait yaradır.
Pambıq istehsalının artımı kənd təsərrüfatı bölgələrində məşğulluğun strukturuna da təsirsiz qalmır. Dünya üzrə pambıq istehsalı aparan ölkələrdə bu sahənin sosial-ekonomik yükü əhəmiyyətli rol oynayır və kənd yerlərində antifragmentasiya siyasətinin tərkib hissəsi kimi çıxış edir. Azərbaycanın bölgələr üzrə kənd təsərrüfatını diversifikasiya edən siyasəti pambıq sektorunun digər sahələrlə paralel inkişafına şərait yaradır və emal yönümlü istehsalın genişləndiyi halda zəncir boyunca əlavə dəyər həcminin artmasına səbəb ola bilər.
Yekun olaraq, pambıq mahlıcı istehsalında qeydə alınan artım həm lokal istehsal mexanizmlərinin daha səmərəli fəaliyyətini, həm də qlobal pambıq bazarında yeni tarazlıqların yaranmasını fonunda Azərbaycanın mövqeyinin möhkəmləndiyini göstərir. Mövcud ehtiyatlar və artan istehsal sektorda planlaşdırma üçün əlverişli şərait formalaşdırır və bu dinamika beynəlxalq təcrübədə dayanıqlı inkişaf modelinin tərkib hissəsi sayılır. Bu çərçivədə 2025-ci ilin göstəriciləri ölkənin həm kənd təsərrüfatı strategiyasına, həm də xammal bazarına inteqrasiya imkanlarına müsbət təsir göstərən bir mərhələnin konturlarını ifadə edir.
Nuray,
Aznews.az