İlin ilk on ayında daşınmaz əmlak üzrə mülkiyyət hüquqlarının qeydiyyatı ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə cüzi azalma göstərib. Ümumi rəqəm 300 min civarında formalaşıb ki, bunun da təqribən beşdə biri ilkin, yerdə qalanı isə təkrar qeydiyyatdır. İlkin qeydiyyatda artım, təkrarda isə geriləmə müşahidə olunur. Bakının payı yenə yüksəkdir, lakin bölgələrin xüsusi çəkisi də əhəmiyyətli olaraq qalır. İpoteka müqavilələrinin qeydiyyatında azalma, texniki pasportların sayında da eniş qeydə alınıb.
Bu dinamika qlobal daşınmaz əmlak bazarlarında son iki ildə müşahidə edilən proseslərlə səsləşir. Bir çox ölkədə ilkin mənzil bazarının nisbətən aktiv qalması, lakin təkrar bazarın daha zəif performans göstərməsi inflyasiya təzyiqləri, maliyyə şərtlərinin sərtləşməsi və kredit dəyərinin yüksəlməsi kimi faktorların birbaşa nəticəsi hesab olunur. Azərbaycanın göstəricilərində də analoji struktur diqqət çəkir. İlkin qeydiyyatın artması ölkədə yeni tikililərə tələbin qorunduğunu göstərir. Şəhərsalma proseslərinin davam etməsi, tikinti layihələrinin ardıcıllığının pozulmaması və ipoteka mexanizmlərinin geniş tətbiqi bu istiqaməti dəstəkləyən əsas amillərdir. Təkrar qeydiyyatın azalması isə həm qiymət dəyişkənliyi, həm də alıcıların davranışında ehtiyatlı tendensiyanın güclənməsi ilə izah oluna bilər. Bu xüsusilə son illərdə qlobal bazarlarda müşahidə edilən daha yavaş dövriyyə ilə üst-üstə düşür.
Statistik məlumatların strukturunda torpaq sahələrinin yüksək payı əmlak davranışında maraqlı xətt formalaşdırır. Bu seqment həm Bakıda, həm də bölgələrdə yenilənmə meyilləri, kənd təsərrüfatı və fərdi yaşayış tikintisinə maraq, eləcə də investisiya yönümlü alqı-satqıların artması fonunda əhəmiyyətini qoruyur. Mənzil və fərdi yaşayış evi üzərində qeydiyyatın stabil səviyyədə qalması isə əhalinin əmlaka sahib olmaq meylinin davam etdiyini göstərir. Dünyada da oxşar trend var. İnkişaf etmiş iqtisadiyyatlarda yaşayış daşınmaz əmlakının dövriyyəsi struktur baxımından sabit olsa da, kommersiya daşınmaz əmlakında dəyişkənlik daha kəskindir. Azərbaycanda qeyri yaşayış sahələri və binalar üzrə qeydiyyatın ümumi həcmi nisbətən aşağıdır, bu da bazarın daha ehtiyatlı və mərhələli şəkildə formalaşdığını göstərir.
Bir il ərzində texniki pasportların sayının azalması əmlakın inventarlaşdırılmasına olan tələbin müəyyən qədər zəiflədiyinə işarə etsə də, bu azalma kəskin deyil və daha çox bazarın ritmindəki təbii dalğalanma xarakteri daşıyır. İpoteka müqavilələrinin qeydiyyatında geri çəkilmə isə beynəlxalq bazarlarda olduğu kimi maliyyə şərtlərinin dəyişməsi, kredit dəyərinin artması və alıcıların risk menecmentinə daha diqqətli yanaşması fonunda formalaşan rasional davranışı xatırladır. Bu tendensiyanın müşahidə edildiyi ölkələrdə daşınmaz əmlak bazarı birdən-birə zəifləmək əvəzinə struktur dəyişiklikləri fonunda daha seçici şəkildə inkişaf edir və Azərbaycan bazarında da oxşar yanaşmanın izləri nəzərə çarpır.
Bölgələrin ümumi payı ölkə üzrə əmlak dövriyyəsinin mərkəzləşmədən uzaqlaşdığını göstərir. Bu yenilik iqtisadi fəallığın regionlara yayılması, infrastruktur investisiyalarının təsiri, eləcə də yaşayış mühitinin Bakıya nisbətən daha əlçatan olması ilə əlaqələndirilir. Dünyanın bir çox ölkəsində paytaxtların ağır yükünü bölgələrə yönəltmək üçün həyata keçirilən infrastruktur addımlarının iqtisadi nəticələri oxşar şəkildə regionlarda əmlak aktivliyini artırır. Azərbaycan üçün də regionların payının yüksək qalması gələcəkdə daha balanslı inkişaf modelini gücləndirə bilər.
Mülkiyyət hüquqlarının ümumi sabitliyi və bazar strukturunun dəyişmələri bir yandan iqtisadi fəallığın davamlılığını, digər yandan isə iştirakçıların davranışında daha rasional seçimlərin öndə olmasını göstərir. İlkin qeydiyyatdakı artım yeni layihələrə marağın hələ də güclü olduğunu təsdiqlədiyi halda, təkrar qeydiyyatın azalması bazarın soyuqlaşması kimi deyil, daha çox gözləntilərin yenilənməsi və qərarların daha diqqətlə formalaşdırılması kimi dəyərləndirilə bilər. Ümumi mənzərə göstərir ki, daşınmaz əmlak bazarı sabitlik çərçivəsində ritmini qoruyur, struktur dəyişiklikləri isə daha dayanıqlı inkişaf modelinin tərkib hissəsinə çevrilir.
Nuray,
Aznews.az