Azərbaycan 2025-ci ilin yanvar-sentyabr ayları ərzində ümumi dəyəri 25,2 min ABŞ dolları olan 2,5 ton pekan qozu idxal edib. Bu, əvvəlki ilin eyni dövrü ilə müqayisədə dəyər baxımından 5 faiz artım, həcm baxımından isə 8 faiz azalma deməkdir. Ən çox idxal Çindən həyata keçirilib - 12,1 min dollar dəyərində 1,6 ton. İlk dəfə olaraq Pakistan və Hindistandan da idxal baş verib. Beləliklə, 14 ildən sonra bu ölkələr Azərbaycana pekan ixrac edən ölkələr sırasına daxil olub. Digər əsas tədarükçülər sırasında ABŞ və Almaniya yer alır. ABŞ-dan 0,4 ton, Almaniyadan isə 0,2 ton pekan qozu gətirilib. Qiymət baxımından ABŞ və Almaniya məhsulları digər ölkələrə nisbətən daha yüksək göstəricilər təqdim edir ki, bu da keyfiyyət və brend mənşəli dəyər fərqləri ilə izah oluna bilər.
Qlobal kontekstdə, pekan qozu idxalında belə kiçik həcmli dəyişikliklərin fonunda Azərbaycanın istehlak və ticarət davranışlarını anlamaq üçün məhsulun struktur bazar rolu və onun sosial-iqtisadi dinamikası diqqətlə təhlil olunmalıdır. Pekan qozu, hərçənd ki, yerli bazarda kütləvi istehlak kateqoriyasına daxil deyil, lakin funksional qida, sağlamlıq əsaslı diyetlər və premium məhsul seqmentində gedərək artan marağın bir göstəricisinə çevrilməkdədir. Bu baxımdan, idxal dəyərlərindəki artım, kəmiyyətin isə azalması, daha yüksək keyfiyyətli məhsullara keçidin və ya qiymət artımının istehsal ölkələrində reflektiv əksinin nəticəsi ola bilər. Belə ki, ABŞ və Almaniya kimi ölkələrdən gətirilən məhsulun qiymət vahidi Çindən olan məhsullarla müqayisədə daha yüksəkdir və bu fərq əmtəənin emal dərəcəsi, orqanik sertifikatlı olması, logistik xərclər və bazar reputasiyası ilə əlaqələndirilə bilər.
Pakistan və Hindistanın ilk dəfə olaraq tədarükçülər sırasına daxil olması isə diqqətəlayiq dəyişiklikdir. Bu iki ölkənin qlobal qoz istehsalı baxımından pekan sahəsində güclü mövqe tutmaması, lakin aqroiqtisadi potensiallarını son illərdə şaxələndirmək yönündə atdıqları addımlar nəticəsində belə tədarüklərin mümkün olduğu qənaətinə gəlmək olar. Azərbaycanla bu ölkələr arasında logistik imkanların inkişaf etməsi, həmçinin Asiya bazarlarında alternativ mənbə axtarışlarının artması bu münasibətlərin inkişafına zəmin yarada bilər. Eyni zamanda, Hindistan və Pakistan məhsullarının bazarda rəqabətli qiymətlərlə təqdim olunması Azərbaycandakı distribütor və topdansatışçılar üçün alternativ tədarük mənbələri yaratmaq imkanlarını artırır.
Statistikada yer alan az miqdarlı ixrac həcmləri, əslində, bazar testi və ya nəbz ölçmə tədarükləri kimi də dəyərləndirilə bilər. Bu kimi az miqdarlı idxallar adətən məhsulun daxili bazarda potensial marağının araşdırılması və ya xüsusi qida sahəsində çalışan emal müəssisələrinin tələbini ödəmək məqsədi daşıyır. Azərbaycanda son illər ərzində sağlam qidalanmaya olan maraq, fitnes və orqanik məhsul bazarının genişlənməsi, premium marketlərin fəaliyyət dairəsinin böyüməsi də pekan kimi məhsulların nisbi artımını stimullaşdıran faktorlardır.
Ümumiyyətlə, Azərbaycanda qoz növlərinə olan tələbat daha çox yerli istehsal hesabına təmin olunur. Lakin pekan qozu kimi spesifik məhsullar üçün yerli istehsal praktiki olaraq yoxdur və ya çox məhduddur. Bu, qlobal bazarlara olan asılılığı artırır və paralel olaraq qiymət dəyişkənliyinə daha həssas mühit yaradır. Qlobal iqlim dəyişikliyi, kənd təsərrüfatında enerji və gübrə xərclərinin artması, eləcə də logistika zəncirində yaşanan fasilələr belə məhsulların maya dəyərinə birbaşa təsir edən faktorlar arasındadır. Əgər ABŞ və Almaniya məhsulları son illərdə qiymət sabitliyi saxlamışdısa, 2025-ci ilin əvvəlindən etibarən bu istiqamətdə artım tendensiyası müşahidə olunmağa başlamışdır. Belə şəraitdə Azərbaycan idxal portfelini şaxələndirməklə həm qiymət risklərini azaldır, həm də tədarük sabitliyini təmin etməyə çalışır.
Ayrıca qeyd edilməlidir ki, ümumi idxalın dəyər ifadəsində artması, kəmiyyətin isə azalması Azərbaycanda orta satış qiymətinin yüksəlməsi ehtimalını artırır. Bu, sadə istehlakçı səviyyəsində məhsulun daha da “lüks” kateqoriyaya keçməsi deməkdir. Nəticədə, pekan kimi məhsullar kütləvi deyil, daha çox xüsusi məqsədli, diyetik və ya hədiyyəlik seqment üçün nəzərdə tutulmuş olur. Bu tip istehlak nümunələri isə ümumilikdə ölkənin qida bazarında keyfiyyətli və fərqli məhsul növlərinə artan marağın indikatoru kimi dəyərləndirilə bilər.
Azərbaycanın son dövrlərdə qlobal ticarət siyasətində daha elastik və çevik model tətbiq etməsi, müxtəlif regionlardan idxal əlaqələrinin qurulmasına şərait yaradır. Pakistan və Hindistanın bu il ilk dəfə rəsmi statistikalarda yer alması bu diversifikasiya strategiyasının praktik nəticələrindən biridir. Əgər bu dinamika davamlı olarsa, gələcəkdə daha müxtəlif coğrafiyalardan kənd təsərrüfatı məhsullarının Azərbaycana daxil olması ehtimalı da yüksələcək. Bu, təkcə istehlak bazarının genişlənməsi deyil, eyni zamanda daxili istehsal üçün innovativ toxum, ağac növləri və aqrotexniki təcrübələrin transferi baxımından da əhəmiyyətlidir.
Pekan qozunun idxal göstəriciləri rəqəm baxımından kiçik olsa da, arxasındakı iqtisadi və sosial meyllər daha geniş ticarət tendensiyalarını əks etdirir. Bu cür məhsulların bazarda yer alması Azərbaycan iqtisadiyyatının istehlak strukturunda gedən dəyişikliklərə və əhalinin müxtəlif məhsul növlərinə çıxış imkanlarının artmasına işarə edir. Bu proses isə tədricən bazarın daha açıq, rəqabətli və dünya trendlərinə uyğun formalaşmasına təkan verir.
Nuray,
Aznews.az