Milli Məclisdə təqdim olunan və müzakirə edilən "İşsizlikdən Sığorta Fondunun 2026-cı il büdcəsi haqqında" qanun layihəsinə əsasən, qarşıdakı ildə bu fond üzrə sığorta haqları yığımında əhəmiyyətli artım proqnozlaşdırılır. Belə ki, 2026-cı ildə fondun gəlirləri 238,3 milyon manat səviyyəsində nəzərdə tutulur və bu məbləğin 236,6 milyon manatını məhz sığorta haqları təşkil edəcək. Bu, 2025-ci illə müqayisədə 30,3 milyon manat və ya 14,7 faiz artım deməkdir. Eyni zamanda, fondun xərcləri də müvafiq şəkildə artırılaraq 266,4 milyon manat səviyyəsində proqnozlaşdırılır. Xərclərin 28 milyon manatı işsizliyə görə sığorta ödənişlərinə yönəldiləcək və bu rəqəm əvvəlki illə müqayisədə 65 faiz artımı ifadə edir. Həmin artım əsasən qanunvericiliyə edilən mütərəqqi dəyişikliklərlə əlaqələndirilir. Deputat Musa Quliyevin təqdim etdiyi məlumata əsasən, yığımların 78 faizi qeyri-büdcə sektorunun üzərinə düşəcək ki, bu da iqtisadi strukturun özəl seqmenti üzərində artan yükü və bu sahənin maliyyə dayanıqlılığını əks etdirir.
İşsizlikdən sığorta sistemində müşahidə edilən bu artım tendensiyası həm maliyyə-nəzarət, həm də sosial siyasət baxımından bir neçə əsas istiqamətdə təhlil olunmalıdır. İlk növbədə, yığımlardakı 14,7 faizlik artım nominal olaraq iqtisadi aktivliyin genişlənməsi, məşğulluq sisteminin daha rəsmiləşdirilmiş formada işləməsi və ya əmək münasibətlərində şəffaflığın yüksəlməsi ilə əlaqələndirilə bilər. Qeyri-büdcə sektorunun yığımlarda əsas pay sahibi olması göstərir ki, iqtisadiyyatın bazar yönümlü seqmenti artıq sosial müdafiə mexanizmlərinin maliyyələşməsində aparıcı rol oynayır. Bu isə işəgötürənlərin və sahibkarların sosial məsuliyyətlərinin artması və dövlətin məşğulluq siyasətinə qeyri-dövlət resursları vasitəsilə dəstək verməsi anlamına gəlir.
Eyni zamanda, 2026-cı ildə işsizliyə görə sığorta ödənişlərinin 65 faiz artımla 28 milyon manata çatması bu sahədə iki əsas meylin formalaşdığını göstərir. Birincisi, sosial müdafiə alıcılarının sayında və ya onların ehtiyac səviyyəsində artım ola bilər. İkincisi isə, qanunvericilikdə edilən dəyişikliklər vasitəsilə həmin ödənişlərin məbləği və ya əlçatanlıq səviyyəsi artırılmış ola bilər. Bu kontekstdə qeyd olunan “İşsizlikdən sığorta haqqında” Qanunun 13.1-ci maddəsindəki dəyişikliklər ehtimal ki, həm işsizlik ödənişlərinin məbləğini, həm də ödəniş müddətini tənzimləməklə əhatəliliyi genişləndirir. Nəticə etibarilə, daha çox vətəndaş bu ödənişlərdən yararlanmaq imkanına malik olacaq. Bu yanaşma həm sosial rifahın təmininə, həm də əmək bazarının sabitliyinə xidmət edən müasir sosial-iqtisadi siyasətin tərkib hissəsi kimi qiymətləndirilə bilər.
Qlobal praktikada işsizlikdən sığorta fondları makroiqtisadi tarazlıq üçün mühüm alətlərdən biri kimi çıxış edir. Xüsusilə qeyri-sabit iqtisadi şəraitdə bu fondlar vətəndaşların minimum rifahını qoruyur və daxili tələbi dəstəkləyir. Məsələn, Avropa İttifaqı ölkələrində bu fondlar yalnız işsizlərə maddi yardım göstərmək funksiyası daşımır, eyni zamanda onların peşə təliminə cəlb olunmasını, aktiv məşğulluq proqramlarına inteqrasiyasını və yeni bacarıqlar qazanmasını da təmin edir. Azərbaycanda da İşsizlikdən Sığorta Fondu xərclərinin 13 istiqamət üzrə yönəldilməsi bu kompleks yanaşmanın tətbiq olunduğunu göstərir. Bu strategiya fondun sadəcə passiv ödəniş mexanizmi kimi deyil, həm də iqtisadi adaptasiya və təkrar inteqrasiya aləti kimi fəaliyyət göstərdiyini sübut edir.
Fondun ehtiyat vəsaitlərinin istifadəsi məsələsi də diqqət çəkir. Belə ki, 2026-cı ildə xərclərin bir hissəsi - 28,1 milyon manatı -məhz əvvəlcədən yaradılmış ehtiyatlardan maliyyələşdiriləcək. Bu, fondun çevik və proqnozlaşdırıla bilən büdcə siyasəti həyata keçirdiyini, eyni zamanda qeyri-müəyyən iqtisadi risklərə qarşı dayanıqlı olduğunu göstərir. Bu tipli ehtiyat fondlarının olması fiskal təhlükəsizlik yastığı funksiyasını yerinə yetirir və hökumətin gözlənilməz makroiqtisadi şoklara qarşı hazırlığını gücləndirir.
İqtisadi reallıqlar fonunda bu artımlar həm dövlətin məşğulluq siyasətinin gücləndirilməsi, həm də əmək bazarında inklüzivliyin artırılması baxımından pozitiv siqnallar verir. Lakin bu prosesin effektivliyi yalnız yığımların və xərclərin nominal artımı ilə deyil, eyni zamanda resursların idarə edilməsində şəffaflıq, nəticəyönümlü proqramların icrası və vətəndaş məmnuniyyəti ilə ölçülməlidir. Əgər fond gələcək illərdə də bu dinamikada fəaliyyət göstərərsə, işsizlik riski ilə üzləşən əhalinin sosial təhlükəsizliyi təmin olunmaqla bərabər, onların əmək bazarına yenidən inteqrasiyası da daha effektiv şəkildə həyata keçirilə bilər.
Nuray,
Aznews.az