Azərbaycanda dövlət vəsaiti hesabına verilmiş ipoteka kreditlərinin ümumi məbləği bu günə qədər 3,7 milyard manata çatıb. Bu vəsaitin 1 milyard 16 milyon manatı güzəştli ipoteka kreditlərinə yönəldilib. İpoteka və Kredit Zəmanət Fondunun 2024–2026-cı illəri əhatə edən Kommunikasiya Strategiyasına uyğun olaraq təşkil edilən görüşdə təqdim olunan məlumatlara əsasən, indiyə qədər 56 190 ipoteka krediti, 8 457 kirayə müqaviləsi vasitəsilə ümumilikdə 64 647 ailənin mənzil şəraitində ciddi irəliləyiş təmin olunub. Kirayə mənzil mexanizmi çərçivəsində həyata keçirilən fəaliyyətlər Bakı, Sumqayıt və Abşeron bölgələrində cəmləşib. Bu mənzil maliyyələşdirmə alətlərindən faydalananların təqribən 70 faizi gənclər və gənc ailələrdir. Eyni zamanda bildirilib ki, sistem tam avtomatlaşdırılıb və müraciətlər “Elektron Hökumət” platformasına inteqrasiya edilən elektron ipoteka sistemi vasitəsilə həyata keçirilir.
Azərbaycanın ipoteka və mənzilə çıxış imkanlarının dövlət tərəfindən dəstəklənməsi strategiyası təkcə sosial rifahın yaxşılaşdırılması deyil, həm də ölkənin dayanıqlı şəhərsalma siyasəti və iqtisadi sabitliyinə yönəlmiş struktur yanaşma kimi çıxış edir. Dövlətin bu sahəyə ayırdığı 3,7 milyard manatlıq maliyyə resursu uzunmüddətli mənzil strategiyasının səmərəli icrasını əks etdirir. Güzəştli ipoteka kreditlərinin ümumi portfeldəki 27 faizlik payı (təxminən 1 milyard 16 milyon manat) bu alətin sosial təyinatlı funksiyasını önə çıxarır. Bu kreditlərin əsas hədəf qrupu gənc ailələr, dövlət qulluqçuları və digər həssas sosial kateqoriyalar olduğu üçün ipoteka alətlərinin region üzrə demoqrafik sabitliyin və urbanizasiya prosesinin idarə olunmasında əhəmiyyətli rolu meydana çıxır.
Dünyada mənzilə çıxış sahəsində aparılan qlobal islahatlar fonunda Azərbaycanın tətbiq etdiyi ipoteka modeli xüsusilə Şərqi Avropa və Cənubi Qafqaz regionunda analoji praktikalardan fərqli, daha çox dövlət təşəbbüsləri və institusional təminatlara əsaslanan mexanizm kimi xarakterizə olunur. Qafqazın ilk ipoteka bazarı operatoru kimi çıxış edən İpoteka və Kredit Zəmanət Fondu həm institusional güc, həm də maliyyə dayanıqlılığı baxımından region üçün presedent yaradan modeldir. Məsələn, bəzi qonşu ölkələrdə ipoteka mexanizmləri daha çox kommersiya bankları vasitəsilə idarə olunduğu halda, Azərbaycanda bu sistem dövlət nəzarətində olan, müəyyən sosial məqsədlərlə istiqamətləndirilmiş bir struktur üzərindən fəaliyyət göstərir. Bu isə həm vətəndaş üçün daha sabit, həm də bazar üçün daha proqnozlaşdırıla bilən mənzil kreditləşməsi mühiti yaradır.
Satmaq öhdəliyi ilə kirayə mənzil mexanizmi isə ipoteka kreditlərinə çıxışı məhdud olan, lakin mənzilə ehtiyacı real olan şəxslər üçün alternativ alət kimi mühüm rol oynayır. Bu model xüsusilə ilkin ödəniş imkanı olmayan və ya bank kredit reytinqi aşağı olan vətəndaşlar üçün uyğun çıxış yoludur. Bu çərçivədə 8 457 ailə artıq müvafiq mənzilə yerləşdirilib. Qlobal kontekstdə bu cür mexanizmlər, məsələn, Sinqapurda HDB modellərində və ya Almaniyada sosial kirayə layihələrində geniş tətbiq edilir və Azərbaycan bu təcrübələri lokallaşdıraraq ölkə reallıqlarına uyğunlaşdırmaqla müasir və səmərəli yanaşma nümayiş etdirir.
Fondun təqdim etdiyi statistikaya əsasən, mənzil şəraitini yaxşılaşdıranların təxminən 70 faizi gənclər və gənc ailələrdir ki, bu da həm demoqrafik dinamikanın, həm də gənclərin sosial-iqtisadi adaptasiyasının dəstəklənməsi baxımından strateji əhəmiyyət kəsb edir. Gənc ailələr üçün yaşayış məkanına sahib olmaq yalnız sosial təminat deyil, həm də iqtisadi müstəqilliyə və stabil gələcəyə inamın simvoludur. Bu kontekstdə dövlətin onların mənzil ehtiyacını qarşılaması uzunmüddətli iqtisadi və sosial sabitliyin təminatı baxımından strateji sərmayə sayıla bilər.
Rəqəmsal texnologiyaların inteqrasiyası da ipoteka sisteminin keyfiyyət baxımından transformasiyasını sürətləndirir. Müraciətlərin və bütün sənəd dövriyyəsinin “Elektron Hökumət” platforması üzərindən həyata keçirilməsi prosesin şəffaflığını artırmaqla yanaşı, vətəndaş məmnuniyyətini də yüksəldir. Bu, eyni zamanda idarəetmə xərclərinin azaldılmasına və vəsaitlərin daha səmərəli yönəldilməsinə imkan yaradır. Beynəlxalq təcrübədə də rəqəmsallaşmış ipoteka sistemləri korrupsiya risklərinin azaldılması, məlumatların mərkəzləşdirilmiş idarə olunması və müraciət proseslərinin optimallaşdırılması üçün ən effektiv üsullardan biri kimi tanınır.
İpoteka və kirayə mexanizmlərinin regionlar üzrə coğrafi yayılma strukturunun hazırda əsasən Bakıətrafı zonalarda cəmlənməsi isə gələcək üçün daha geniş regional əhatənin zəruriliyini gündəmə gətirir. Bu, xüsusilə regionlarda urbanizasiya, miqrasiya axınlarının tənzimlənməsi və yerli iqtisadi aktivliyin dəstəklənməsi baxımından yeni mərhələyə keçidi zəruri edir. Əgər bu mexanizmlər Gəncə, Mingəçevir, Şəki, Lənkəran və digər iri regional mərkəzlərdə də tətbiq olunsa, bu zaman mənzil bazarının şaxələndirilməsi və ümumi sosial infrastrukturun balanslı inkişafı daha sistemli şəkildə təmin edilə bilər.
Ümumilikdə, Azərbaycan ipoteka və yaşayış maliyyələşdirməsi sahəsində son illərdə dayanıqlı və vətəndaş yönümlü bir model qurmağa nail olub. Bu model həm sosial hədəfləri, həm də iqtisadi balansı qoruyaraq gələcəkdə daha da genişləndirilə və təkmilləşdirilə bilər. Əsas məsələ isə prosesin davamlılığı, resurs təminatının sabitliyi və müxtəlif sosial qruplar üçün adekvat çıxış imkanlarının qorunmasıdır. Məhz bu amillər növbəti illərdə ölkənin mənzil siyasətində uğurun davamlılığına zəmanət verəcək.
Nuray,
Aznews.az