Kriptovalyuta bazarlarında son günlər müşahidə olunan dəyər itkiləri yeni mərhələyə keçərək Bitcoin-in son yeddi ayın ən aşağı səviyyəsinə enməsi ilə nəticələnib. Bazar dəyərində ümumi itki artıq 1 trilyon dolları keçib. Nyu-York birjasında Bitcoin-in qiyməti 88.522 dollara qədər geriləyib, Ether isə 3.000 dollardan aşağı düşərək son aylarda qazandığı dəyəri demək olar tam itirib. Nvidia-nın yüksək gəlir proqnozu fonunda günün sonuna doğru qiymətlərdə qismən bərpa müşahidə edilsə də, bazarın psixoloji dayanıqlığı hələ də ciddi təzyiq altındadır. Psixoloji dəstək səviyyələri 85.000 və 80.000 dollar olaraq qiymətləndirilir, diqqət isə 77.424 dollar səviyyəsinə yönəlib. CoinShares-in araşdırma rəhbəri Ceyms Batterfill və Bitwise Asset Management-in baş investisiya direktoru Metyu Houqan kimi analitiklər qiymətlərin hələ də öz istiqamətini tapmadığını, lakin satış mərhələsinin sonuna yaxınlaşıldığını bildirirlər.
Hazırda kriptovalyuta bazarındakı bu eniş yalnız texniki təhlillərin nəticəsi deyil, əksinə, makroiqtisadi amillər və investorların psixoloji davranışları ilə formalaşan daha geniş spektrli hadisələr zəncirinin təzahürüdür. Son aylarda bazarın əsas təkanverici qüvvələri olan iki əsas faktor - ABŞ Federal Ehtiyat Sisteminin mümkün faiz endirimi və institusional investorların aktiv alışları - öz momentumunu demək olar ki, itirmiş vəziyyətdədir. Fed-in faiz siyasətində gözlənilən yumşalma baş vermədikcə, kripto bazarına sərmayə yönəldən kapital sahibləri daha çox likvid alətlərə üstünlük verməyə başlayıb. Nəticədə, risk yönümlü aktiv kateqoriyasına daxil edilən kriptovalyutalarla bağlı ehtiyatlı mövqe sərgilənir.
Qlobal kontekstdə bu dinamikanın daha dərin təhlili göstərir ki, kriptovalyuta bazarındakı eniş sadəcə texniki koreksiya deyil, həm də bazarın strukturundakı balansın pozulmasının nəticəsidir. 2024-cü ilin ilk yarısında Bitcoin-in 126.000 dolları aşması və Ether-in avqust ayında 5.000 dollara qədər yüksəlməsi bazarın həddindən artıq “bullish” davranış nümayiş etdirdiyini göstərirdi. Bu yüksəlişlər əsasən qısa müddətli momentum və proqnoz gözləntiləri üzərində qurulmuşdu. İndi həmin gözləntilərin reallaşmaması ilə birlikdə bazara daxil olan yeni nəsil investorlar mövqelərini qismən bağlamağa başlayıb və bu da satış təzyiqini kəskin şəkildə artırıb.
İnvestor davranışlarında müşahidə olunan qeyri-müəyyənlik əsasən istiqamətverici iqtisadi və monetar siqnalların zəif olması ilə bağlıdır. Qlobal iqtisadiyyat post-pandemiya dövründə hələ də tam bərpa olunmayıb və ABŞ-da olduğu kimi digər əsas iqtisadi güclərdə də inflyasiya, əmək bazarındakı qeyri-sabitlik və siyasi qeyri-müəyyənlik kriptovalyutalara yönəlmiş investisiya qərarlarını təsir altına alır. Buna əlavə olaraq, Çin və Avropa İttifaqı kimi böyük iqtisadi zonalarda kripto ilə bağlı hüquqi tənzimləmələrdə qeyri-müəyyənlik davam edir. Belirsiz mühitdə sərmayəçilər əsasən daha sabit valyutalara və dövlət istiqrazlarına yönəlir ki, bu da kripto bazarında kütləvi satışların artmasına səbəb olur.
Məsələnin başqa bir mühüm tərəfi isə texnoloji trendlərin təsiridir. Nvidia-nın açıqladığı gəlir proqnozları, süni intellekt sektorundakı yüksəliş və texnologiya sektoruna yönəlmiş kapital axını kriptovalyutalardan birbaşa kapital çıxışına səbəb olub. Kripto bazarı bu mərhələdə öz rəqibini süni intellekt texnologiyalarında tapmış kimi görünür. Belə bir transformasiya kriptovalyutanın əvvəlki “alternativ gələcək maliyyə arxitekturası” mövqeyini texnoloji liderlik yarışında itirməsinə səbəb olur. Bu isə kripto bazarının yalnız maliyyə sektoru deyil, ümumilikdə texnoloji inkişaf trayektoriyası içərisindəki yerini yenidən müəyyənləşdirməyi zəruri edir.
Bu mənzərədə diqqət çəkən digər aspekt isə ümumi bazar dəyərindəki azalmaların əksər hissəsinin “kağız üzərində” dəyər itkiləri olmasıdır. Yəni real pul çıxışı ilə yox, aktivlərin bazar qiymətindəki dəyişikliklə ölçülən virtual itkilər. Bu cür itkilər sərmayəçilərin portfel dəyərində nəzərəçarpacaq azalmalara səbəb olsa da, əksər hallarda kripto bazarına olan inamı tam şəkildə məhv etmir. Bu da o deməkdir ki, müvafiq iqtisadi və tənzimləyici mühit yarandıqda, bazar özünü bərpa etmə potensialına malikdir. Bununla belə, bazarın psixoloji davamlılığı və orta müddətli sabitliyi üçün investorların istiqamətverici siqnallara olan ehtiyacı getdikcə artır.
Kriptovalyuta bazarı öz inkişaf mərhələsində daha yetkin bir dövrə qədəm qoyur. Burada sadə spekulyativ qazanclar yox, struktur əsaslı dayanıqlı sistemlər və real iqtisadi inteqrasiya ön plana çıxır. Texnologiyanın inkişafı ilə kriptovalyutaların funksional imkanları genişlənsə də, bazarın uzunmüddətli tarazlığı yalnız sabit hüquqi çərçivələr, proqnozlaşdırıla bilən monetar siyasət və vətəndaşların iqtisadi savadlılığının artırılması ilə təmin edilə bilər. Bütün bunlar fonunda investorların qarşısında duran əsas vəzifə isə tələskən qərarlardan uzaq durmaq, fundamental təhlil əsasında qərar vermək və bazarın sınaq mərhələlərində rasional mövqe nümayiş etdirməkdir.
Nuray,
Aznews.az