Bu ilin yanvar-oktyabr aylarında Gürcüstanın Azərbaycandan 22,25 milyon dollar dəyərində elektrik enerjisi idxal etməsi və bunun ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 6,6 dəfə artması Cənubi Qafqaz enerji bazarında yeni iqtisadi nisbətlərin formalaşdığını göstərir. Azərbaycan idxalda ən böyük pay sahibi kimi Gürcüstanın elektrik təchizatı strukturunda lider mövqeyə yüksəlib. Ümumilikdə Gürcüstanın 31,3 milyon dollar dəyərində elektrik idxal etməsi və bunun əvvəlki illərlə müqayisədə kəskin çoxalması regional enerji tələbatının dəyişdiyini, Azərbaycan, Ermənistan və Rusiyadan daxil olan axınların isə bu transformasiya fonunda fərqli pay nisbətlərinə sahib olduğunu ortaya qoyur.
Regional enerji dövriyyəsində müşahidə olunan bu dəyişikliklərin dərin iqtisadi səbəbləri mövcuddur. Gürcüstanın elektrik istehsalı əsasən su elektrik stansiyalarına bağlıdır və ölkə mövsümi çətinliklər səbəbindən qış aylarında idxaldan daha çox asılı olur. Son illərdə iqlim dəyişikliklərinin təsiri ilə su ehtiyatlarının dəyişkənliyi artıb və bu da hidroenerji istehsalındakı stabilliyi zəiflədib. Nəticədə qonşu ölkələrdən idxal ehtiyacı yüksəlib. Azərbaycanın ixracda üstünlük qazanması isə həm istehsal potensialının genişlənməsi, həm də ötürücü xətt infrastrukturunun modernləşməsi ilə əlaqədardır. Son illərdə ölkədə istilik elektrik stansiyalarının modernizasiyası, alternativ enerji istehsalının artması və ötürücü xətlərin genişləndirilməsi ixrac imkanlarını daha davamlı və çevik edib.
Gürcüstanın idxal strukturunda Azərbaycanın payının Ermənistan və Rusiyanın birlikdə təmin etdiyindən daha böyük olması regional enerji əməkdaşlığının yeni konturlarını formalaşdırır. Ermənistanın idxal göstəricisi 5,6 milyon dollar, Rusiyanın isə 3,5 milyon dollar təşkil edib və bu nisbət təkcə iqtisadi deyil, geoiqtisadi amillərin də təsirini əks etdirir. Azərbaycanın enerji sistemlərinin Gürcüstanla texniki uyğunluğunun yüksək olması, tarif və tədarük siyasətində stabillik və geosiyasi risklərin minimal olması Gürcüstan üçün tədarük təhlükəsizliyi baxımından daha əlverişli şərait yaradır. Bununla yanaşı, iki ölkə arasında uzun illərdir formalaşmış enerji kooperasiyası tədarük həcmlərinin tələb əsasında rahat şəkildə artırılmasına imkan verir.
Qlobal enerji bazarlarında son beş ilin meyilləri elektrik ticarətinin region daxilində daha əhəmiyyətli mexanizmə çevrildiyini göstərir. Avropa elektrik şəbəkələrinin qonşu regionlarla inteqrasiya səviyyəsini artırdığı bir dövrdə Cənubi Qafqaz ölkələri də energetikanın rəqəmsallaşdırılması və daha dayanıqlı enerji axınlarının təşkili üzərində çalışır. Bu proses Azərbaycanın Gürcüstana elektrik ixracını yalnız kommersiya əməliyyatı deyil, həm də regional enerji təhlükəsizliyi sisteminin tərkib hissəsi kimi önə çıxarır. Azərbaycanın istehsal portfeli həm istilik, həm su, həm də artmaqda olan günəş və külək mənbələrinə söykəndiyi üçün ixrac resursları daha proqnozlaşdırıla bilən xarakter alır. Bu isə idxalçı ölkələr üçün uzunmüddətli planlaşdırma baxımından mühüm üstünlükdür.
Elektrik enerjisi idxalının ümumi həcminin Gürcüstanda 2,9 dəfə artması ölkənin iqtisadi aktivliyi və sənaye istehlakında genişlənmənin də ifadəsidir. Tbilisi və digər iri şəhərlərdə istehlak həcmlərinin artması, turizmdə canlanma, eləcə də iri infrastruktur layihələrinin enerji tələbi idxalın yüksəlməsində mühüm rol oynayıb. Bu şəraitdə Azərbaycanın təmin etdiyi həcmlərin sürətlə böyüməsi göstərir ki, Bakı Gürcüstanın orta müddətli enerji planlamasında əsas strateji tərəfdaş statusunu möhkəmləndirir.
Azərbaycanın elektrik ixracında müşahidə olunan artım həm iqtisadi gəlirlər, həm də regional nüfuz baxımından əhəmiyyətli nəticələr doğurur. Enerji ticarəti valyuta axınlarının şaxələnməsinə xidmət edir və ölkənin enerji portfelinin yalnız neft qaz sektoru ilə məhdudlaşmadığını göstərir. Elektrik ixracındakı yüksəliş alternativ və bərpaolunan enerji üzrə həyata keçirilən layihələrin iqtisadi nəticələrinin mərhələli şəkildə reallaşdığını təsdiqləyir. Xəzər regionunda son illərdə artan külək və günəş enerji layihələrinin genişlənməsi növbəti illərdə ixrac potensialının daha da artırılmasına zəmin yaradır.
Mövcud göstəricilər həmçinin regionda enerji bazarının qarşılıqlı asılılıq üzərində formalaşdığını göstərir. Gürcüstanın idxal tələbinin sürətlə yüksəlməsi yerli istehsalın mövsümi dəyişkənliyini kompensasiya etmək baxımından vacibdir. Azərbaycan isə bu ehtiyacın ödənməsində çevik təchizat mexanizminə malik olduğunu nümayiş etdirir. Bu qarşılıqlı dinamika Cənubi Qafqazda enerji əməkdaşlığının daha möhkəm çərçivədə davam edəcəyini göstərir və regionun enerji xəritəsində yeni iqtisadi mərkəzləşmə istiqamətləri ortaya çıxır.
Faktlar sübut edir ki, Azərbaycanın Gürcüstana elektrik ixracında lider olması yalnız qısamüddətli tələbat artımı ilə deyil, həm də uzun illər ərzində formalaşdırılmış modern enerji infrastrukturu və regional iqtisadi əməkdaşlığa əsaslanan davamlı enerji siyasəti ilə bağlıdır. Bu tendensiya növbəti illərdə daha geniş miqyasda regional inteqrasiyanı təşviq edə bilər və elektrik enerjisinin Cənubi Qafqaz daxilində strateji ticarət məhsullarından birinə çevrilməsini sürətləndirə bilər.
Nuray,
Aznews.az