Şəhərlərin akustik mühiti uzun müddət urbanistikanın vizual və fiziki elementləri qədər diqqət çəkməsə də, son onilliklərdə aparılan araşdırmalar göstərir ki, səs ekosistemi şəhər həyatının keyfiyyətini formalaşdıran əsas faktorlardan biridir. Bu sahə akustik ekologiya adı ilə elmi tədqiqatlar üçün xüsusi istiqamətə çevrilib və dünyanın müxtəlif şəhərlərində səs-kirliliyin təsirlərini ölçmək, səs xəritələri hazırlamaq və gələcəyin daha sağlam akustik mühitini dizayn etmək üçün geniş proqramlar tətbiq olunur. Məsələnin aktuallığı ondan qaynaqlanır ki, ÜST-ün məlumatları səs-kirliliyini böyük şəhərlərdə ikinci ən ciddi ekoloji risk faktoru kimi təsnif edir.
Müxtəlif ölkələrin urbanistika institutlarının apardığı tədqiqatlar səs-kirliliyinin yalnız eşitmə orqanına deyil, ürək-damar sistemi, yuxu ritmi və stress səviyyəsi üzərində də ciddi təsir göstərdiyini ortaya qoyub. Məsələn, Avropa Komissiyasının 2024-cü il hesabatında yüksək səviyyəli səs-kirliliyinin ürək xəstəlikləri riskini on faizədək artırdığı qeyd olunur. Bu səbəbdən son illərdə şəhərlərin səs xəritələri xüsusi analitik vasitəyə çevrilib. Paris, Barselona, Tokio və Melburn kimi şəhərlərdə real vaxtda akustik məlumatları ölçən sensor şəbəkələri qurulub və bu məlumatlar qərarvermə prosesində vizual xəritələr formasında istifadə edilir. Səs xəritələri sayəsində magistrallar, tikinti zonaları, sıx ticarət mərkəzləri və yüksək piyada axını olan ərazilərdə akustik risklər daha dəqiq müəyyənləşdirilə bilir.
Akustik ekologiyanın inkişafında səs dizaynı anlayışı xüsusi yer tutur. Müasir yanaşmada şəhərin səs mühiti yalnız azaldılması tələb olunan səs yükləri ilə deyil, həm də məqsədyönlü şəkildə formalaşdırılan pozitiv akustik elementlərlə qiymətləndirilir. Sakitləşdirici səslərin istifadəsi, akustik landşaftların yaradılması, yaşıl ərazilərin səsi udma qabiliyyətinin artırılması və nəqliyyat axınının ağıllı idarə edilməsi kimi tədbirlər bir çox şəhərlərdə tətbiq olunur. Sinqapur və Kopenhagenin urbanistika laboratoriyalarında aparılan araşdırmalar göstərir ki, ağac zolaqları və yaşıl divarlar avtomobil səsinin intensivliyini on beş faizə qədər azaltmağa imkan verir. Açıq ictimai məkanlarda akustik dizayn konsepsiyaları insanların psixoloji rahatlığını artırır, səs balansı isə ümumi şəhər təcrübəsini daha harmonik hala gətirir.
Gələcəyin akustik planlaması üçün süni intellekt və böyük verilənlərlə işləyən analitik modellər ön plana çıxır. Real vaxtda çalışan sensorlar səs dalğalarının istiqamətini, intensivliyini və paylanmasını təhlil edir, süni intellekt isə bu məlumat əsasında dinamik səs xəritələri formalaşdırır. Bu yanaşma urbanistikanın klassik planlaşdırma metodlarını daha operativ və adaptiv hala gətirir. Analitik modellər həmçinin səsin mənbələrini mərhələli şəkildə optimallaşdırmaq üçün istifadə edilir. Məsələn, müəyyən ərazilərdə nəqliyyat sürətinin avtomatik tənzimlənməsi, səssiz asfalt texnologiyalarının tətbiqi və xüsusi akustik sədlərin quraşdırılması kimi həllər artıq bir sıra şəhərlərdə pilot mərhələsini keçir.
Ümumi təhlil göstərir ki, akustik ekologiya təkcə ekoloji məsələ deyil, həm də şəhər rifahının ölçü meyarıdır. Əldə olunan məlumatlar sübut edir ki, səs mühitinin sağlamlaşdırılması insan davranışına, əmək məhsuldarlığına və şəhər məkanlarının yaşayış keyfiyyətinə müsbət təsir göstərir. Gələcəkdə akustik dizaynın urbanistika layihələrinin ayrılmaz hissəsinə çevrilməsi daha balanslı şəhər ekosisteminin formalaşmasına xidmət edəcək. Bu proses yeni texnologiyaların, məlumat əsaslı idarəetmənin və səs psixologiyasının birgə tətbiqi ilə daha sistemli şəkildə davam edəcək.
Nuray,
Aznews.az