Evin daxili mühiti insan orqanizminin ən uzunmüddətli təmasda olduğu ekosistem sayılır, buna görə rütubət, temperatur, toz yükü və istifadə olunan materialların tərkibi sağlamlıq üzərində bir çox hallarda görünməyən, lakin davamlı təsir yaradır. Mikroiqlim amillərinin balansdan çıxması endokrin sistemin fəaliyyətinə, ürək-damar yükünə, tənəffüs yollarının müdafiə qabiliyyətinə və ümumi həyat keyfiyyətinə birbaşa təsir edən faktor kimi araşdırmalarda xüsusi önəm kəsb edir.
Rütubət səviyyəsi ev şəraitində ən kritik parametrlərdən biridir, çünki çox aşağı nəm dərəcəsi selikli qişaların qurumasına, buna bağlı hormonal stres mexanizmlərinin aktivləşməsinə və yuxu ritminin pozulmasına gətirir. Çox yüksək rütubət isə kif, göbələk sporlarının artmasına şərait yaradır ki, bu vəziyyət immun sisteminin yükünü artırır və ürək-damar sistemi üçün əlavə stres mənbəyi kimi qiymətləndirilir. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının araşdırmalarına görə, nəm dərəcəsindəki uzunmüddətli qeyri-sabitlik tənəffüs funksiyasını zəiflətməklə yanaşı, qanın oksigenlə doyma qabiliyyətini də təsirləndirir və nəticədə ürəyin iş yükünü artırır.
Daxili temperaturun stabilliyi hormonal tarazlığın qorunması ilə sıx bağlıdır. Soyuq mühitdə orqanizm istilik itkisinin qarşısını almaq üçün metabolizmanı sürətləndirir, bu zaman stres hormonlarında yüksəlmə müşahidə olunur. Həddindən artıq isti mühit isə damar genişlənməsini gücləndirir və ürək ritminin artmasına səbəb olur. Araşdırmalar göstərir ki, temperatur yellənmələri kortizolun gündəlik ritmini dəyişdirə bilir və bu dəyişiklik yuxu-oyanıqlıq mexanizminə təsir etdiyindən ürək-damar sistemində əlavə gərginlik yaradır.
Toz hissəcikləri də mikroiqlimin görünməyən, amma təsiri güclü komponentlərindən hesab olunur. Sürətli urbanizasiya dövründə ev tozunun tərkibi dəyişərək qazlaşmış kimyəvi birləşmələr, sintetik liflər və mikroskopik plastik hissəciklərlə zənginləşib. Bu hissəciklər tənəffüs sisteminə düşdükdə iltihabi mexanizmləri aktivləşdirir və xroniki stres markerlərinin yüksəlməsinə səbəb olur. Endokrin sistemin bu proseslərə reaksiyası hormonal tarazlığın pozulması ilə müşayiət oluna bilər, bu isə uzunmüddətli dövrdə maddələr mübadiləsi və ürək ritminin idarə olunmasına təsir edir.
İstifadə olunan materialların xüsusiyyətləri də ev mühitində sağlamlıq riski yaradan əsas faktorlardan biridir. Sintetik döşəmə örtükləri, mebel lakları, yapışdırıcılar və bəzi plastik məhsullar uçucu üzvi birləşmələr buraxır. Bu maddələrin bədəndə yığılması oksidləşdirici stresi artıraraq ürək-damar sisteminin yükünü yüksəldə bilər. Bəzi laborator araşdırmalarda göstərilir ki, bu kimi maddələr hormonların hüceyrələrdə qəbul mexanizmlərinə təsir edərək endokrin pozuntular yaratma potensialına malikdir. Təbii materialların daha stabil kimyəvi davranış göstərməsi bu kontekstdə onların üstünlüyünü artırır.
Bütün bu faktorlar birlikdə götürüldükdə ev mikroiqliminin insan sağlamlığında sistemli rol oynadığını göstərir və müasir şəhər yaşayışı şəraitində bu təsirlərin idarəolunan olması böyük əhəmiyyət daşıyır. Mühit parametrlərinin nəzarətdə saxlanması, təbii və aşağı emissiyalı materialların seçilməsi, havalandırma sistemlərinin optimallaşdırılması həm hormonal tarazlığın qorunmasına, həm də ürək-damar sistemi üzərindəki yükün azalmasına imkan yaradır. Bu yanaşma yalnız rahatlıq deyil, uzunmüddətli sağlamlıq baxımından da real dəyər formalaşdırır.
Nuray,
Aznews.az