Bu ilin ilk doqquz ayında Azərbaycana kələm idxalının həcmi həm dəyər, həm də kəmiyyət ifadəsində kəskin şəkildə azalıb. Rəqəmlər göstərir ki, ötən ilin analoji dövrü ilə müqayisədə ümumi idxal dəyəri 52 dəfə, həcmi isə 71 dəfə aşağı düşüb. Bununla yanaşı, idxalın coğrafiyası da dəyişib, İranın payı yüksəlib, Rusiya və Türkiyədən tədarük bərpa olunub, həmçinin uzun fasilədən sonra Yaponiya və Çindən də az miqdarda məhsul alınıb.
Təhlil göstərir ki, idxaldakı eniş bir neçə paralel prosesin təsiri ilə yaranıb. İlk növbədə, 2023-cü ildə qeydə alınmış yüksək bazanın xüsusi çəkisi nəzərə alınmalıdır, çünki həmin il region üzrə əlverişsiz hava şəraiti və mövsümi tələbin artması səbəbindən Azərbaycanda daxili istehsala əlavə yük düşmüş, bazarda tələbin təmin edilməsi üçün idxalın artması müşahidə olunmuşdu. Bu il isə yerli təsərrüfatların məhsuldarlığında stabilləşmə və müəyyən rayonlarda məhsul bolluğu idxala olan ehtiyacı azaltmış şəkildə görünür. Mövsümi tərəvəz bazarında belə dalğalanmalar qlobal praktikada adi sayılır, çünki tərəvəz istehsalı iqlimə yüksək həssaslıq nümayiş etdirir. Məsələn, Avropa ölkələrində də 2024-cü ildə kələm ailəsi məhsulları üzrə idxalın azaldığı və yerli təminata üstünlük verildiyi müşahidə olunub, bu da qlobal bazarın mütənasib şəkildə dəyişkən xarakter daşıdığını göstərir.
İranın payının diqqətəçarpacaq dərəcədə yüksəlməsi regional logistikanın optimallaşması, qiymət strukturunun rəqabətliliyi və yaxın məsafədən təminatın daha stabil olması ilə izah oluna bilər. Hətta kələm kimi tez xarab olan məhsullarda nəqliyyat müddətinin qısa olması ölkələrin seçimində mühüm amildir. İdxal coğrafiyasına Rusiya və Türkiyənin yenidən daxil olması da təchizat kanallarında genişlənməni göstərir. Bu, həm rəqabət, həm də təchizat risklərinin diversifikasiyası baxımından müsbət tendensiyadır, çünki müxtəlif mənbələrdən tədarük qiymət sabitliyi üçün mühüm mexanizm rolunu oynayır. Yaponiyadan və Çindən çox kiçik həcmdə idxalın reallaşması isə daha çox statistik qeyd xarakteri daşıyır, lakin ölkənin aqrar ticarət xəritəsinə yeni mənbələrin əlavə olunması qlobal bazarlara çıxış imkanlarının genişlənməsinin göstəricisidir.
Bazarda ümumi idxalın azalması yerli təklifin möhkəmləndiyini ehtimal etməyə imkan yaradır. Bununla belə, tendensiyanın davamlı olub-olmaması növbəti dövrlərdə aqrar istehsalın dinamikasından, havaların təsirindən və qiymətlərin daxili sabitliyindən asılı olacaq. Qlobal statistikaya görə tərəvəz bazarında illik svoplar adətən 20-40 faiz arası dəyişir, lakin 70 dəfəyə yaxın azalmanın müşahidə edilməsi ən azı iki əsas amilin eyni anda təsirini göstərir, yəni həm tələbin qarşılanmasında daxili istehsalın güclənməsi, həm də əvvəlki ildə qeyri-adi yüksək idxal fonunun yaratdığı müqayisə effekti.
İndiki mərhələdə əsas iqtisadi nəticə ondan ibarətdir ki, kələm idxalında kəskin azalma daxili bazarın dayanıqlığına müsbət siqnal kimi qiymətləndirilə bilər, çünki məhsulun böyük hissəsi ölkə daxilində formalaşan təkliflə təmin olunur. Eyni zamanda, idxal mənbələrinin genişliyi və qiymət rəqabətinin qorunması bazarda təzyiqlərin qarşısını alır və istehlakçılar üçün seçim imkanlarını açıq saxlayır. Mövcud dinamika göstərir ki, Azərbaycanda tərəvəz idxalının strukturunda daha çevik model formalaşır və bu model regional bazarların dəyişkənliyinə uyğunlaşma qabiliyyəti ilə seçilir.
Nuray,
Aznews.az