Xəstəlik qorxusu və davamlı təşviş, həmçinin əsassız qorxular insan beyninin təbii meyli ilə sıx bağlıdır. Neyrobiologiya və psixologiya sahəsində aparılan tədqiqatlar göstərir ki, beyin təhlükəni erkən müəyyən etmək və həyatda qalma şansını artırmaq məqsədilə həmişə ehtiyatlılıq vəziyyətində çalışır. Bu mexanizm, tarix boyu insanlar üçün həyati əhəmiyyət kəsb etsə də, müasir dövrdə bəzi hallarda əsassız qorxu və təşviş formalarında özünü göstərir. Xəstəlik qorxusu (hipokondriya və ya sağlamlıq təşvişi kimi də adlandırılan hallar) beyin şəbəkələrinin, xüsusilə amiqdala və prefrontal korteksin qarşılıqlı fəaliyyətindən qaynaqlanır. Amiqdala təhlükə siqnallarını erkən aşkar edən mərkəzdir və tez-tez “alarm” funksiyasını aktivləşdirir. Prefrontal korteks isə bu siqnalları qiymətləndirərək reallıqla müqayisə edir. Lakin bəzən amiqdala həddindən artıq aktiv olur, prefrontal korteksin təsiri zəifləyir və nəticədə şəxs üçün xeyli dərəcədə əsassız, hətta sağlamlıq riskləri ilə əlaqəsiz qorxular meydana çıxır.
Beynəlxalq tədqiqatlar göstərir ki, xroniki stress və təşvişin uzunmüddətli təsiri sinaptik əlaqələrin güclənməsinə, lakin bəzi neyron yolların hiperaktiv olmasına səbəb olur. Bu, beynin təhlükəni “hiperfokus” etməsinə gətirib çıxarır və kiçik fiziki simptomlar belə həyəcan siqnalı kimi qiymətləndirilir. Məsələn, müasir dövrdə insanların böyük qismi tez-tez internet və sosial mediadan sağlamlıq haqqında məlumat alır; bu isə bəzən sağlam insanlarda belə xəstəlik qorxusunun güclənməsinə səbəb olur. Qlobal səviyyədə aparılan araşdırmalar göstərir ki, pandemiya dövrlərində bu fenomen daha kəskin müşahidə olunub, insanların əksəriyyəti minimal simptomları ciddi xəstəliklərlə əlaqələndirərək narahatlıq keçiriblər.
Təhlil göstərir ki, bu fenomen yalnız psixoloji deyil, həm də fizioloji əsaslıdır. Həddindən artıq qorxu kortizol və digər stress hormonlarının səviyyəsini yüksəldir, bu da immun sisteminə və ümumi sağlamlığa təsir edə bilər. Nəticədə, dövri əsassız təşviş həm zehni, həm də fiziki sağlamlıq üçün risk yaradır. Lakin nevroloji baxımdan bu meyl tamamilə “anomaliya” kimi qiymətləndirilmir; əksinə, bu, beynin təhlükəyə qarşı adaptiv reaksiya mexanizminin təbii bir nəticəsidir. Müasir psixoterapiya və neyropsixoloji yanaşmalar, o cümlədən kognitiv-davranış terapiyası və diqqət yönəldici məşqlər, bu hiperaktiv siqnalları tənzimləmək və xəstəlik qorxusunu azaltmaq üçün effektiv hesab olunur.
Bu fenomenin başa düşülməsi yalnız nevroloji və psixoloji əsasların izahına imkan vermir, həm də gündəlik həyat üçün praktiki həll yollarının formalaşmasına şərait yaradır. Bu sahədə faydalı yanaşmalar arasında nəfəs və relaksasiya texnikalarının tətbiqi, diqqət yönəldici və meditasiya məşqləri, məlumat mənbələrinin dəqiq seçilməsi və sağlamlıq haqqında xəbərdarlıqlara aşırı məruz qalmama, habelə kognitiv-davranış terapiyası ilə tənzimləmə metodları ön plana çıxır. Bu üsullar beynin hiperaktiv təhlükə siqnallarını balanslaşdırmağa, əsassız qorxuları azaltmağa və həm zehni, həm də fiziki sağlamlığı qorumağa yardımçı olur.
Aznews.az