Kiçik şəhərlərdə gənclərin məkan çatışmazlığı hissi son illərdə daha aydın görünən sosial tendensiyaya çevrilib. Urbanizasiya sürətlənir, mədəniyyət istehlakı artır, gənclərin özünüifadə imkanları müxtəlifləşir, lakin kiçik şəhərlərin infrastruktur potensialı bu dəyişikliklərə həmişə adekvat cavab verə bilmir. Nəticədə gənclər özlərini fiziki məkandan kənarda qalırmış kimi hiss edir, şəhər onların davranış tələbatına cavab verə bilmir və bu, həm sosial, həm psixoloji, həm də iqtisadi tərəfdən fərqli təsirlər yaradır.
Bu məkan çatışmazlığı ilk olaraq gündəlik həyat tərzində özünü göstərir. Kiçik şəhərlərdə çoxfunksiyalı ictimai məkanların azlığı, sərbəst toplaşmaq üçün rahat yerlərin məhdudluğu və mədəniyyət məkanlarının zəif inkişafı gənclərin davranış spektrini daraldır. Bu da onların özlərini monotonluğun içində sıxılmış şəkildə hiss etmələrinə səbəb olur. Şəhər kiçik olduqca sosial rollar daha sabit və daha görünən olur, fərdin özünü yenidən yaratması, fərqli identiklik sınaması çətinləşir. Bu proses sosial antropologiyada məkansal rol sabitliyi kimi izah edilir və belə mühitlərdə gənclər özlərini uzunmüddətli baxışda dəyişmək imkanından məhrum hiss edə bilirlər.
Məkan çatışmazlığı təkcə fiziki boşluğun olmaması deyil, eyni zamanda seçim azlığıdır. Böyük şəhərlərdə gənclərin mədəni zövqləri üçün kinoteatrlar, sərgilər, fəaliyyət zonaları, coworkinglər, tematik kafelər, incəsənət qrupları, debat platformaları mövcuddur. Kiçik şəhərlərdə isə gənclərin zaman keçirmə ssenarisi çox vaxt yalnız bir neçə məkana sığır. Bu məhdud seçim müxtəlifliyə tələbatı olan gənclərdə bəzən görünməz sosial təcrid yaradır. Fərd ətraf mühitin onun inkişaf sürətinə uyğunlaşmadığını hiss etdikdə psixoloji olaraq sanki “yer tapmama” halına düşür və şəhəri öz ideyaları üçün dar çərçivə kimi görməyə başlayır.
Sosial dinamikanın strukturunda da bu çatışmazlıq öz izini buraxır. Kiçik şəhərlərdə münasibətlər daha yaxın və müşahidə olunan xarakter daşıdığı üçün gənclər özlərini daha çox sosial nəzarət altında hiss edirlər. Bu isə sərbəst davranışa, yaradıcılığa və fərqli olmaq cəhdlərinə bəzən mane olur. Nəticədə gənc nəsil şəhərin verdiyi məkan azlığını yalnız fiziki yox, həm də simvolik məhdudiyyət kimi yaşayır. Bu, bəzən erkən yaşda miqrasiya tendensiyalarını gücləndirir. Araşdırmalar göstərir ki, kiçik şəhərlərdən böyük şəhərlərə köçən gənclərin əsas motivlərindən biri yeni imkanlara deyil, məhz daha geniş davranış azadlığına çıxışdır.
İqtisadi tərəfdən yanaşdıqda da məkan çatışmazlığı inkişaf tempinə təsir edir. Gənclər üçün yaradıcı sənaye məkanlarının, kiçik biznes üçün nəzərdə tutulan açıq zonaların və ya çalışmaq üçün rahat sahələrin azlığı sahibkarlıq davranışını ləngidir. İnnovativ təşəbbüslər çox vaxt fiziki və sosial məkana bağlı olur və uyğun ekosistem olmadıqda potensial nəzərə çarpmadan itib gedir. Bu isə uzunmüddətli perspektivdə kiçik şəhərlərin iqtisadi dinamizmini də zəiflədir.
Praktiki həll baxımından kiçik şəhərlərin inkişafında mikro-məkan strategiyaları xüsusilə effektiv sayılır. Kiçik sahələrin yenidən funksional dizayn edilməsi, ictimai zonaların gənclərin maraqlarına uyğunlaşdırılması, müvəqqəti pop-up məkanların yaradılması, yerli gənclərin təşəbbüslərinə daha çox yer ayrılması və mədəniyyət fəaliyyətlərinin daha çevik formatda təşkili bu çatışmazlığı xeyli yumşalda bilər. Digər vacib məqam sosial müxtəlifliyi və kreativliyi təşviq edən açıq platformaların yaradılmasıdır. Şəhər kiçik olsa belə, doğru planlaşdırma ilə gənclər özlərini genişlənən davranış sahəsinin içində tapa bilirlər.
Nuray,
Aznews.az