Azərbaycanda fiziki şəxslərin xarici mənbələrdən əldə etdikləri dividend gəlirlərinə tətbiq olunan vergi dərəcəsinin 14 faizdən 5 faizə endirilməsi təklif edilir. Qanun layihəsi hazırda Milli Məclisdə müzakirə olunur və məqsəd xaricdən əldə edilən gəlirlərin daha rahat şəkildə bəyan edilməsinə şərait yaratmaq, vergi yükünü optimallaşdırmaq və iqtisadiyyata əlavə kapital axınını təşviq etməkdir. Dəyişikliyin həm gəlirlərin leqallaşdırılması, həm də kapitalın ölkəyə qaytarılması baxımından stimullaşdırıcı təsir göstərəcəyi vurğulanır.
Qlobal təcrübə göstərir ki, beynəlxalq kapitalın hərəkəti üzrə vergi siyasəti ölkələrin investisiya cəlbediciliyində mühüm rol oynayır. OECD məlumatlarına əsasən son on ildə bir çox inkişaf etmiş iqtisadiyyatlarda xarici dividend gəlirlərinin vergiyə cəlb edilməsi aşağı dərəcələrlə tənzimlənir. Məsələn, Estoniyada rezident fiziki şəxslərin dividend gəlirlərinə real yük xeyli yüngüldür, Çexiyada isə bu dərəcə ümumiyyətlə tətbiq olunmur, çünki gəlir mənbə ölkəsində vergiyə cəlb edilibsə, təkrar vergitutma istisna edilir. Bu meyl fiskal rəqabətin artdığını və kapitalın sərbəst hərəkəti fonunda ölkələrin daha yumşaq vergi modellərinə üstünlük verdiyini göstərir. Azərbaycan tərəfindən təklif edilən dəyişiklik də eyni tendensiyanın regional kontekstdə davamıdır və iqtisadi siyasətin qlobal istiqamətlərə uyğunlaşdırılması kimi qiymətləndirilə bilər.
Dərəcənin 5 faizə endirilməsi bir neçə paralel təsir mexanizmini aktivləşdirə bilər. İlk növbədə, xaricdən əldə edilən gəlirlərin könüllü bəyan motivasiyası güclənir. Dünya Bankının praktiki müşahidələrinə görə vergi yükü azaldıqca fiziki şəxslərin gəlir bəyanı üzrə intizam yüksəlir, vergi daxilolmalarında həcmin müsbət dəyişməsi isə daha çox əhatə dairəsinin genişlənməsi hesabına baş verir. Bu mexanizm xüsusilə xarici sərmayə portfellərinə malik, lakin yüksək dərəcəyə görə gəlirlərini bəyan etməkdə tərəddüd edən investor qrupunda özünü göstərir. Eyni zamanda, ölkə daxilində maliyyə vasitəçiliyinin inkişafı üçün yeni imkanlar formalaşır. Məsələn, son illər Türkiyə və Polşada vergi dərəcələrinin yumşaldılması yerli broker şirkətlərinə yönələn marağı artırıb və qeyri rezident istiqamətli investisiyaların bir hissəsinin daxili bazarda yerləşməsinə şərait yaradıb.
Aşağı vergi yükü həmçinin kapitalın geri axını baxımından da nəzərəçarpan təsir yarada bilər. Azərbaycan vətəndaşlarının xarici maliyyə institutlarında saxladığı aktivlər barədə yekun statistika mövcud olmasa da, region ölkələrinin təcrübəsi belə kapitalın əhəmiyyətli həcmdə olduğunu göstərir. Gürcüstanda 2019-cu ildən sonra tətbiq edilən stimullaşdırıcı rejim nəticəsində xaricdə saxlanılan vəsaitlərin bir hissəsi yerli bank sisteminə qaytarılıb. Oxşar addımın Azərbaycanda da kapital əlçatanlığını artırmaqla investisiya dövriyyəsinə müsbət təsir göstərə biləcəyi ehtimal edilir. Bununla yanaşı, aşağı dərəcənin tətbiqi ikili vergitutmanın aradan qaldırılması üzrə mövcud sazişlərlə birgə daha şəffaf və proqnozlaşdırılan vergi mühitinə töhfə verəcək.
Dəyişikliyin potensial nəticələri fiskal dayanıqlıq baxımından da nəzərdən keçirilir. Ümumi yükün azalması qısamüddətli büdcə daxilolmalarında nisbi təsir yaratsa da, qlobal praktika göstərir ki, uzunmüddətli dövrdə genişlənən vergi bazası, artan vəsait dövriyyəsi və maliyyə davranışlarının leqallaşması hesabına bu təsir neytrallaşır. Bu çərçivədə qərar həm vergi sisteminin modernləşdirilməsi, həm də iqtisadi fəallığın artırılması strategiyası ilə uzlaşır. Kapitalın şaxələnməsi, investisiya portfellərinin daha səmərəli idarə olunması və yerli maliyyə sektorunun dərinləşməsi baxımından da bu dəyişiklik praktik fayda vəd edir.
Hazırlanan qanun layihəsi iqtisadiyyatın açıq modelə keçid prosesində normativ bazanın uyğunlaşdırılması istiqamətində ardıcıl addımların tərkib hissəsidir. Daha çevik vergi mühiti həm fərdi investorların davranışlarına müsbət təsir edir, həm də ölkənin institusional iqtisadi imicinin güclənməsinə xidmət göstərir. Bütün bunlar göstərir ki, təklif edilən mexanizm təkcə vergi yükünün azaldılması deyil, eyni zamanda maliyyə cəlbediciliyinin və kapital dövriyyəsinin səmərəliliyinin artırılması üçün kompleks yanaşmadır.
Aznews.az