Ölkədə ödəniş kartları ilə edilən əməliyyatlarda fırıldaqçılıq hallarının üçüncü rübdə kəskin artması diqqət çəkir. Ölkədaxili qeydə alınmış 2 mindən çox halın dəyəri 1,18 milyon manata yüksəlib ki, bu da əvvəlki rüblə müqayisədə həm məbləğ, həm də say baxımından çox ciddi artımdır. Xaricdə kartlarla bağlı fırıldaqçılığın ümumi dəyəri azalsa da, hallarının sayı yüksəlib və bu, rəqəmsal mühitdə risklərin strukturunun dəyişdiyini göstərir.
Bu dinamikanı anlamaq üçün qlobal tendensiyalara nəzər yetirmək vacibdir. Son beş ildə beynəlxalq maliyyə platformalarının hesabatlarında kart fırıldaqçılığı əsasən iki istiqamətdə artır: hesabların ələ keçirilməsi və kartın fiziki iştirakı olmayan əməliyyatlar. Azərbaycanın ölkədaxili göstəricilərində ilk kateqoriyanın payının azalması, digər halların isə genişlənməsi rəqəmsal hücumların daha incə, daha texnoloji üsullarla aparıldığını göstərir. Bu dəyişiklik bir tərəfdən istifadəçilərin məlumat təhlükəsizliyinə daha çox diqqət yetirməsi ilə əlaqələndirilə bilər, digər tərəfdən isə fırıldaqçıların sosial mühəndislik, mobil tətbiq içi manipulyasiya və bot şəbəkələri kimi daha mürəkkəb metodlara üstünlük verməsi ilə izah olunur.
Elektron ticarət və mobil tətbiq üzərindən baş verən hallar həm ölkədaxili, həm də ölkəxarici əməliyyatlarda dominant mövqedədir. Bu, rəqəmsal iqtisadiyyatın genişlənmə sürəti ilə risk səviyyəsinin eyni anda artdığını göstərir. Təkcə 2024-cü ildə qlobal elektron ticarət dövriyyəsinin 6,3 trilyon dolları keçməsi fonunda bu sahədə fırıldaqçılıq üzrə itkilər 48 milyard dollara yaxınlaşıb ki, oxşar struktur Azərbaycandakı trendlərlə üst-üstə düşür. Ölkədə mobil ödənişlərin payı artdıqca hücumların əsasən bu kanallara yönəlməsi gözlənilən haldır, xüsusilə də sürətli ödəmə sistemlərinin populyarlaşması fonunda əməliyyat müddətlərinin qısalması fırıldaqçılığın operativ aşkarlanmasını çətinləşdirə bilir.
Rəqəmsal əməliyyatların həcmi artdıqca bankların texnoloji investisiyalarının əhəmiyyəti daha çox görünür. Süni intellektə əsaslanan real vaxt monitorinq sistemləri artıq dünyanın aparıcı maliyyə qurumlarında standart yanaşmaya çevrilib. Bu sistemlər anomaliya aşkarlama mexanizmləri ilə istifadəçi davranışını davamlı izləyir və şübhəli əməliyyatı saniyələr içində bloklamağa imkan verir. Azərbaycan bazarında da analoji mexanizmlərin genişlənməsi fırıldaqçılıq hallarının dəyər baxımından daha kəskin artmasının qarşısını almaq üçün mühüm rol oynaya bilər, çünki statistikaya əsasən yüksək məbləğli əməliyyatların əksəriyyəti məhz saniyələr içində baş verir.
Kart sahiblərinin məlumatlarının qorunması yalnız bank sistemlərinin məsuliyyəti ilə məhdudlaşmır, çünki hesabın ələ keçirilməsi hallarının yüksək qalması istifadəçi davranış faktorunun davamlı risk yaratdığını göstərir. Qlobal təcrübədə görülür ki, fırıldaqçılığın təxminən yarıdan çoxu sosial mühəndislik yolu ilə aparılır və insan amili texnoloji baryerləri asanlıqla aşır. Bu baxımdan rəqəmsal maliyyə savadlılığının artırılması texniki tədbirlər qədər vacibdir və bu istiqamətdə maarifləndirici yanaşmalar riskin azalmasına real təsir göstərə bilir.
Üçüncü rübdə qeydə alınan artım qısa müddətdə baş verən kəskin dəyişiklik təsiri yaratsa da, daha geniş mənzərə onun struktur dəyişiklikdən qaynaqlandığını göstərir. Elektron ticarətin genişlənməsi, mobil tətbiqlərin əsas ödəniş mühitinə çevrilməsi və sürətli əməliyyat mexanizmləri fırıldaqçılıq risklərini həm artırır, həm də daha çox izlənilə bilən edir. Bu ikili proses gələcəkdə həm texnoloji, həm də inzibati səviyyədə daha çevik yanaşmanın formalaşmasına təkan verə bilər.
Aznews.az