Son illərdə cəmiyyətin xəbərlərə münasibətində nəzərəçarpan dəyişiklik müşahidə olunur. Əvvəllər gündəlik informasiya axını ilə aktiv maraqlanan, xəbərləri izləməyi və müzakirə etməyi vətəndaşlıq davranışının bir hissəsi kimi görən insanlar indi getdikcə daha çox xəbərdən uzaq durmağa üstünlük verirlər. Bu laqeydlik informasiya çatışmazlığından deyil, əksinə məlumat bolluğundan qaynaqlanır. Mövcud tendensiya göstərir ki, problem xəbərin olmamasında yox, onun forması, intensivliyi və emosional yükündədir.
Qlobal səviyyədə aparılan media araşdırmaları bu prosesi “xəbərdən yayınma” fenomeni kimi təsvir edir. Reuters Institute və Pew Research Center-in hesabatlarına görə, bir çox ölkədə respondentlərin əhəmiyyətli hissəsi xəbərləri bilərəkdən az izlədiyini və ya tamamilə uzaqlaşdığını bildirir. Bunun əsas səbəblərindən biri informasiya həddən artıq yüklənməsidir. Gün ərzində onlarla xəbər başlığına, bildirişə və təkrarlanan mənfi mövzulara məruz qalmaq beynin emal imkanlarını aşır və nəticədə qoruyucu mexanizm kimi laqeydlik formalaşır.
Psixoloji aspektdə bu davranış emosional yorğunluqla sıx bağlıdır. Davamlı olaraq müharibə, böhran, iqtisadi çətinliklər və fəlakətlər haqqında oxumaq insanda nəzarət edə bilmədiyi hadisələrə qarşı acizlik hissi yaradır. Davranış psixologiyasında bu vəziyyət “öyrənilmiş çarəsizlik” anlayışı ilə izah olunur. İnsan hadisələrə təsir edə bilmədiyini düşündükdə, informasiya ilə emosional bağını zəiflədir. Bu, laqeydlik kimi görünür, amma əslində psixoloji özünüqoruma formasıdır.
Xəbərlərin təqdimat dili də mühüm rol oynayır. Müasir media mühitində diqqət uğrunda rəqabət başlıqları daha dramatik, emosional və kəskin etməyə vadar edir. Bu isə informasiyanın analitik dəyərindən çox, emosional təsirinə fokuslanmasına səbəb olur. Uzun müddət bu cür üsluba məruz qalan auditoriya ya həssaslığını itirir, ya da ümumiyyətlə xəbərlərdən uzaqlaşır. Media tədqiqatlarında bu proses “emosional desensitizasiya” kimi xarakterizə olunur.
Rəqəmsal platformaların rolu da burada həlledicidir. Sosial şəbəkələr xəbərləri kontekstindən çıxararaq qısa, fragmentar və çox zaman təhrif olunmuş şəkildə təqdim edir. İstifadəçi eyni mövzu ilə bağlı ziddiyyətli məlumatları ardıcıl gördükdə informasiya etibarlılığına inam azalır. Etibarın zəifləməsi isə marağın da azalmasına gətirib çıxarır. Qlobal sorğular göstərir ki, xəbərlərə qarşı laqeydliyin əsas səbəblərindən biri məhz mediaya olan inamın azalmasıdır.
Sosial baxımdan da dəyişikliklər nəzərə çarpır. Əvvəllər xəbərlər ictimai müzakirənin əsas mövzusu idi. Bu gün isə insanlar şəxsi həyat, psixoloji rahatlıq və fərdi sərhədləri daha ön plana çəkirlər. Xəbərlərlə məşğul olmaq bəzən emosional yük kimi qəbul edilir və bu yükdən qaçmaq sosial seçimə çevrilir. Xüsusilə gənc nəsil üçün xəbər izləmək vətəndaşlıq borcu yox, seçim məsələsi kimi dəyərləndirilir. Digər tərəfdən, xəbər axınının gündəlik həyatla əlaqəsinin zəifləməsi də laqeydliyi artırır. İnsan oxuduğu məlumatın onun qərarlarına və həyatına real təsirini görmədikdə, xəbər istehlakı mənasızlaşır. Qlobal media tədqiqatlarında vurğulanır ki, praktik və izahlı xəbərlər daha çox maraq doğurur, abstrakt və nəticəsiz informasiya isə tez yoruculuq yaradır.
Bununla yanaşı, laqeydliyin tam mənfi tendensiya olduğunu demək də düzgün olmaz. Bir sıra tədqiqatçılar bunu informasiya dietinin formalaşması kimi qiymətləndirir. İnsanlar artıq hər xəbəri izləmək əvəzinə, seçici davranmağa başlayırlar. Keyfiyyətli, etibarlı və dərin təhlilə əsaslanan mənbələrə yönəlmək bu prosesin müsbət tərəfi kimi dəyərləndirilir. Yəni laqeydlik bəzən xəbərdən imtina deyil, onun süzgəcdən keçirilməsidir.
İnsanların xəbərlərə qarşı laqeyd olmağa başlaması informasiya cəmiyyətinin paradoksal nəticəsidir. Həddən artıq xəbər, yüksək emosional ton, etibar böhranı və psixoloji yorğunluq bu davranışı formalaşdıran əsas amillərdir. Bu vəziyyət cəmiyyətin məlumatsızlaşması deyil, daha çox özünü qoruma və balans axtarışıdır. Gələcəkdə xəbər istehlakının bərpası informasiyanın daha izahlı, kontekstli və insan həyatına real dəyər qatan formada təqdim olunmasından asılı olacaq.
Aznews.az