Son illər qlobal miqyasda diqqət çəkən bir hal formalaşıb. İnsanlar fərqli ölkələrdə, fərqli sosial və iqtisadi şəraitdə yaşasalar da, oxşar bir hissi bölüşürlər. Kollektiv yorğunluq və fasilə ehtiyacı. Bu istək təkcə fərdi emosional durumla izah olunmur, daha geniş struktur proseslərin nəticəsi kimi ortaya çıxır. Dünya sanki eyni anda nəfəsini dərmək istəyir.
Bu prosesin əsas səbəblərindən biri davamlı qeyri-sabitlikdir. Son onillikdə ard-arda baş verən qlobal hadisələr pandemiya, geosiyasi gərginliklər, iqtisadi dalğalanmalar, texnoloji sürətlənmə insan psixikasında fasiləsiz adaptasiya rejimi yaradıb. Normalda istisna sayılan böhran halları artıq gündəlik fon halına çevrilib. Beynəlxalq araşdırmalar göstərir ki, uzunmüddətli qeyri-müəyyənlik şəraitində yaşayan cəmiyyətlərdə zehni yorğunluq daha sürətlə yığılır və bu yorğunluq klassik istirahət modelləri ilə aradan qalxmır.
Rəqəmsal mühit bu yükü daha da dərinləşdirir. İş, sosial əlaqələr, xəbərlər və istirahət eyni ekran üzərindən həyata keçirilir. Sərhədlər itir, beyin isə fasiləsiz siqnal qəbul etməyə davam edir. OECD və Dünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatlarına görə, son illərdə emosional tükənmə və diqqət dağınıqlığı göstəriciləri qlobal səviyyədə artıb. İnsanlar fiziki olaraq işləməsələr belə, zehni olaraq daim aktiv qalırlar. Bu isə fasiləyə olan ehtiyacı təbii reaksiya halına gətirir.
İqtisadi mühit də bu kollektiv istəyi gücləndirir. Müasir dövrdə gələcək planlaması getdikcə çətinləşib. Sabit karyera modelləri zəifləyib, sosial təhlükəsizlik hissi azalıb. İnsanlar daha çox çalışsa da, əldə etdikləri nəticə ilə daxili məmnunluq arasında boşluq yaranır. Bu vəziyyət psixologiyada xroniki performans təzyiqi kimi tanınır. Davamlı nəticə gözləntisi, lakin qeyri-sabit mükafat sistemi beynin özünü qoruma mexanizmini işə salır və fasilə ehtiyacı formalaşır.
Sosial baxımdan da dünya eyni anda yorulub. Sosial şəbəkələr fərdləri bir tərəfdən birləşdirir, digər tərəfdən daimi müqayisə və qiymətləndirmə mühiti yaradır. İnsanlar təkcə işdə yox, istirahətdə, münasibətlərdə, hətta şəxsi inkişafda belə performans göstərməli olduqlarını hiss edirlər. Bu isə istirahətin belə məqsədli və nəticə yönümlü fəaliyyətə çevrilməsinə səbəb olur. Belə şəraitdə fasilə artıq tətil deyil, mövcud tempdən müvəqqəti çıxış cəhdi kimi qəbul edilir.
Kollektiv fasilə istəyi eyni zamanda dəyərlərin dəyişdiyini də göstərir. Daha çox insan sürət, məhsuldarlıq və daim irəliləmə ideyasını sorğulamağa başlayır. Qlobal miqyasda dörd günlük iş həftəsi təcrübələri, slow living və digital detox anlayışlarının yayılması təsadüfi deyil. Bunlar fərdi təşəbbüslərdən çox, sistemin verdiyi cavabdır. Dünya mövcud ritmin uzunmüddətli davamlı olmadığını praktiki olaraq hiss edir.
Bu prosesin ən maraqlı tərəfi fasilə istəyinin kollektiv olmasıdır. Ayrı-ayrı cəmiyyətlərdə eyni sual yaranır - "Daha yavaş yaşamaq mümkündürmü?", "Daha az stimulla daha sağlam düşünmək olarmı?" Bu suallar romantik yox, funksional xarakter daşıyır. Çünki fasilə artıq lüks deyil, psixoloji və sosial davamlılıq şərtinə çevrilir.
Nəticə etibarilə dünya fasilə istəmir, dünya tarazlıq axtarır. Bu fasilə istəyi tənbəllik, motivasiya itkisi və ya fərdi zəifliklə bağlı deyil. Bu, uzun müddət yüksək intensivlikdə fəaliyyət göstərən bir sistemin təbii tənzimləmə cəhdidir. Qlobal trendlər göstərir ki, qarşıdakı dövrdə əsas sual daha çox necə sürətlənmək deyil, necə dayanıqlı qalmaq olacaq.
Aznews.az