Tamaşa və teatr anlayışı insan həyatında təkcə estetik zövq və ya asudə vaxt forması kimi mövcud olmayıb. Tarix boyu teatr cəmiyyətin özünə kənardan baxa bildiyi nadir məkanlardan biri olub. Burada insan həm fərdi emosiyalarını tanıyıb, həm də yaşadığı dövrün sosial, mənəvi və psixoloji mənzərəsini oxuyub. Teatrın gücü ondadır ki, o, nə tam reallıqdır, nə də sırf fantaziya. Bu iki xəttin kəsişməsində insanın özünü dərk etməsi üçün təhlükəsiz bir zona yaradır.
Ən qədim dövrlərdən etibarən tamaşalar kollektiv yaddaşın formalaşmasında mühüm rol oynayıb. Antik Yunanıstanda tragediyalar cəmiyyətin qorxularını, günah anlayışını və taleyə münasibətini səhnəyə daşıyırdı. Orta əsrlərdə dini tamaşalar mənəvi dəyərlərin ötürülməsi vasitəsinə çevrilmişdi. Müasir dövrdə isə teatr fərdin daxili konfliktlərini, sosial ziddiyyətləri və zamanın ruhunu ifadə edən güzgü rolunu oynayır. Bu ardıcıllıq göstərir ki, teatr hər dövrdə fərqli mövzularla çıxış etsə də, əsas funksiyası dəyişməyib. O, insanın özünə baxmasını təmin edib.
Psixoloji baxımdan teatr insanın emosional dünyasına birbaşa təsir göstərir. Tamaşa zamanı izləyici passiv müşahidəçi olmur. O, səhnədə baş verənləri öz təcrübəsi ilə müqayisə edir, personajların hisslərini daxildə yaşayır, bəzən də özünün demədiyi, bastırdığı duyğuları tanıyır. Psixologiyada “katarsis” anlayışı məhz bu nöqtədə önə çıxır. Tamaşa insanın içində yığılan emosional gərginliyi boşaldır, ona öz qorxuları və arzuları ilə üzləşmək imkanı verir. Bu proses bəzən bir terapiya seansı qədər təsirli olur.
Teatrın insan həyatındakı rolu yalnız fərdi səviyyə ilə məhdudlaşmır. O, sosial şüurun formalaşmasına da təsir edir. Bir tamaşa ictimai ədalətsizliyi, güc münasibətlərini, gender rollarını və ya müharibənin insan talelərinə təsirini göstərdiyi zaman, izləyici mövcud reallığı yenidən düşünməyə başlayır. Teatr bu baxımdan açıq çağırışdan çox, sual verən bir mexanizmdir. O, cavabları diktə etmir, amma düşünmək üçün zəmin yaradır. Məhz buna görə bir çox dövrlərdə teatr siyasi və sosial baxımdan həssas sahə kimi qəbul olunub.
Müasir dövrdə rəqəmsal kontentin artması fonunda teatrın rolu daha da fərqlənir. Sosial şəbəkələrdə hər şey sürətli, səthi və tez unudulan formaya düşdüyü halda, teatr diqqət və zaman tələb edir. Tamaşa zamanı telefon sönür, kənar dünya arxa plana keçir və insan yalnız səhnə ilə üz-üzə qalır. Bu, müasir insan üçün nadir təcrübədir. Teatr burada diqqətin bərpası, dərin dinləmə və düşünmə vərdişinin qorunması funksiyasını daşıyır.
Teatr eyni zamanda empatiyanın inkişaf etdiyi nadir mədəni məkanlardan biridir. İzləyici öz həyatında heç vaxt qarşılaşmadığı bir insanın taleyini, sosial mövqeyini və ya daxili mübarizəsini səhnədə izləyir. Bu, fərqli həyatlara toxunmaq və onları anlamaq bacarığını gücləndirir. Empatiya isə yalnız fərdi münasibətlər üçün yox, cəmiyyətin sağlamlığı üçün də əsas şərtlərdən biridir. Teatr bu baxımdan səssiz, amma təsirli bir sosial məktəb rolunu oynayır.
Uşaqlıq və yeniyetməlik dövründə teatrın təsiri ayrıca qeyd olunmalıdır. Bu yaş mərhələlərində tamaşalar fantaziya ilə reallıq arasında körpü yaradır, dil, hiss və düşüncə bacarıqlarını inkişaf etdirir. Uşaq teatr vasitəsilə duyğularını tanımağı, başqasının yerinə özünü qoymağı və dünyanı daha geniş prizma ilə görməyi öyrənir. Bu təsir uzunmüddətli olur və insanın həyat boyu estetik və mənəvi seçimlərinə yön verir.
Nəticə olaraq, teatr yalnız səhnədə oynanan bir hadisə deyil. O, insanın özünə, cəmiyyətə və zamana baxdığı dərin bir təcrübədir. Tamaşa bitir, pərdə bağlanır, amma suallar qalır. Teatrın həqiqi gücü də məhz buradadır. O, insanı dəyişməyə məcbur etmir, amma dəyişmək ehtimalını oyadır. Bəzən bir tamaşa insanın həyatında illərlə daşıdığı düşüncəni səssizcə yerindən tərpədə bilir. Bu isə heç bir sürətli media formasının verə bilmədiyi dəyərdir.
Nuray,
Aznews.az