Soxulcan dəlikləri ideyası uzun illərdir həm elmi müzakirələrdə, həm də populyar mədəniyyətdə başqa kainatlara keçid anlayışı ilə assosiasiya olunur. Lakin bu mövzu ətrafında formalaşmış təsəvvürlərlə müasir fizikanın ortaya qoyduğu nəticələr arasında ciddi fərqlər mövcuddur. Ümumi nisbilik nəzəriyyəsi çərçivəsində bəzi riyazi həllər məkan-zamanın uzaq bölgələrinin bir-biri ilə əlaqələndirilə biləcəyini göstərsə də, bu həllərin fiziki reallıqda necə işləyə biləcəyi məsələsi hələ də açıq qalır.
Soxulcan dəliklərinin elmi əsasları ilk dəfə XX əsrin ortalarında Albert Eynşteyn və Natan Rozen tərəfindən irəli sürülmüş riyazi konstruksiyalarla bağlıdır. Bu modellər nəzəri baxımdan iki ayrı məkan-zaman bölgəsi arasında körpü təsviri yaradırdı. Sonrakı araşdırmalar isə göstərdi ki, klassik Eynşteyn-Rozen körpüləri sabit deyil və praktiki mənada keçid imkanı vermir. Bu mərhələdə soxulcan dəliklərinin keçilə bilən formaları ayrıca elmi problem kimi gündəmə gəldi.
Keçilə bilən soxulcan dəlikləri anlayışı nəzəri fizikanın ən mürəkkəb məsələlərindən biri olaraq qalır. Belə strukturların açıq qalması üçün qeyri-adi enerji paylanması tələb olunur. Bu isə klassik fizikanın enerji şərtləri ilə ziddiyyət təşkil edir. Kvant sahə nəzəriyyəsində mənfi enerji sıxlığına bənzər effektlərin mövcudluğu bu ideyanı tam istisna etməsə də, bu təsirlərin miqyası və davamlılığı çox ciddi məhdudiyyətlər altındadır. Nəticə etibarilə, insan və ya maddi obyektlərin keçə biləcəyi ölçüdə sabit soxulcan dəliyinin mövcudluğu elmi baxımdan hələ təsdiqlənməyib.
Bu mövzuda tez-tez qarşılaşılan əsas anlayışlardan biri də başqa kainat terminidir. Fizika dilində başqa kainat anlayışı əksər hallarda paralel reallıq kimi deyil, riyazi modellərin verdiyi alternativ məkan-zaman bölgəsi kimi izah olunur. Bu bölgələr nəzəri həllərdə mövcud olsa da, onlara fiziki keçidin mümkünlüyü ayrıca və daha mürəkkəb problemdir. Mövcud elmi biliklər bu cür keçidlərin praktik reallaşmasını dəstəkləmir.
Son illərdə aparılan tədqiqatlar soxulcan dəliklərinə daha fərqli baxış bucağı təqdim edib. Bəzi nəzəri modellərdə xüsusi şərtlər daxilində bu strukturların qısa müddətə və məhdud formada keçilə bilən hala gəlməsi ehtimalı göstərilib. Lakin bu ssenarilər klassik mənada kosmik səyahəti deyil, daha çox informasiya ötürülməsi proseslərini xatırladır. Bu yanaşma soxulcan dəliklərini fiziki tuneldən çox, kvant informasiyası ilə məkan-zaman quruluşu arasında əlaqə kimi dəyərləndirir.
Müşahidə astronomiyası sahəsində də bu mövzu üzrə ilkin tədqiqatlar aparılır. Qravitasiya linzalanması və qravitasiya dalğalarının analizi vasitəsilə qeyri-adi kosmik obyektlərin aşkar edilməsi istiqamətində işlər görülür. Bununla belə, indiyədək soxulcan dəliyinin mövcudluğunu təsdiqləyən hər hansı müşahidə faktı qeydə alınmayıb. Mövcud məlumatlar bu cür obyektlərin qara dəliklərdən fərqləndirilməsinin son dərəcə çətin olduğunu göstərir.
Ümumilikdə, soxulcan dəlikləri vasitəsilə başqa kainatlara keçid ideyası hazırkı mərhələdə elmi fantastika ilə nəzəri fizikanın sərhədində yerləşir. Riyazi modellər bu strukturların mümkünlüyünü göstərsə də, onların fiziki reallıqda mövcudluğu və istifadəsi üçün ciddi elmi maneələr qalmaqdadır. Bu mövzu hazırda daha çox kainatın fundamental qanunlarının sərhədlərini anlamaq üçün elmi sınaq meydanı kimi qiymətləndirilir.
Nuray,
Aznews.az