Fərdi məlumatların qorunması: Rəqəmsal təhlükəsizliyin yeni hüquqi mərhələsi - ŞƏRH

Rəqəmsal İnkişaf və Nəqliyyat Nazirliyi yanında Elektron Təhlükəsizlik Xidmətinin (ETX) hazırladığı “Fərdi məlumatların mühafizəsi haqqında” yeni qanun layihəsi ölkənin kibertəhlükəsizlik mühitində sistemli dönüş yaratmaq potensialına malikdir. Qanunvericiliyin yenilənməsi təşəbbüsü həm milli informasiya təhlükəsizliyinin, həm də vətəndaşların şəxsi məlumatlarının qorunması mexanizmlərinin qlobal tendensiyalara uyğunlaşdırılması baxımından mühüm addım kimi qiymətləndirilir. Müasir dövrdə hər bir “ağıllı şəhər” infrastrukturu, IoT cihazı və mobil tətbiq fərdi məlumatların toplanması və emalı prosesinin bir hissəsinə çevrilib. Bu isə təkcə texnoloji məsələ deyil, həm də sosial, iqtisadi və hüquqi məsuliyyət tələb edən çoxsəviyyəli sahədir.

Son illərdə Avropa İttifaqı, Yaponiya, Sinqapur və Cənubi Koreya kimi ölkələrdə fərdi məlumatların qorunması üzrə tənzimləmələr ciddi şəkildə sərtləşdirilib. Avropa İttifaqının 2018-ci ildə tətbiq etdiyi GDPR modeli informasiya dövriyyəsinin hüquqi çərçivəsini yenidən müəyyənləşdirərək vətəndaş hüquqlarının qorunmasını iqtisadi inkişafla balanslaşdırdı. Bu model sonradan Asiya və Latın Amerikası ölkələrində də nümunə kimi qəbul olundu. Azərbaycanın yeni qanun layihəsinin də məhz bu istiqamətdə – təhlükəsiz innovasiyalarla və insan hüquqlarının qorunması arasında optimal balans yaratmaq məqsədinə xidmət edəcəyi gözlənilir. ETX rəhbərinin qeyd etdiyi kimi, hər hansı yenilik yalnız təhlükəsizliklə balanslı olduqda real inkişaf effekti verir.

Hazırda fərdi məlumatların qorunması məsələsi təkcə texniki deyil, həm də iqtisadi dəyər kateqoriyasına çevrilib. Qlobal bazarda məlumat – yeni valyuta funksiyasını daşıyır. Şirkətlərin bazar kapitallaşmasının əhəmiyyətli hissəsi artıq məlumat bazalarına, süni intellekt alqoritmlərinə və istifadəçi davranışı ilə bağlı analitik sistemlərə əsaslanır. Bu kontekstdə fərdi məlumatların sızması və ya icazəsiz istifadəsi təkcə fərdlərin məxfiliyinə zərbə deyil, həm də iqtisadi sabitliyə, maliyyə bazarlarına və dövlət etibarına təsir göstərə biləcək risk faktorudur. Buna görə də, milli səviyyədə vahid və müasir hüquqi mexanizmin formalaşdırılması, həm dövlət, həm də özəl sektorun məsuliyyətini bərabər şəkildə müəyyənləşdirəcək.

Texnoloji inkişafla yanaşı, məlumat emalı infrastrukturunun mürəkkəbləşməsi kiberhücumların miqyasını da artırır. 2024-cü ilin qlobal statistik göstəricilərinə əsasən, fərdi məlumatlara yönəlmiş kibertəhlükə hadisələrinin 61 faizi IoT cihazları və bulud xidmətləri üzərindən baş verir. Azərbaycan kimi sürətlə rəqəmsallaşan ölkələrdə bu tendensiya xüsusilə diqqət tələb edir. “Ağıllı şəhər”, “ağıllı kənd” layihələri, elektron hökumət xidmətləri və rəqəmsal iqtisadiyyat strategiyası daxilində vətəndaş məlumatları milyonlarla əməliyyatın mərkəzində yer alır. Bu reallıq yeni qanunun tətbiqini təkcə normativ dəyişiklik deyil, həm də texnoloji mədəniyyətin formalaşması mərhələsi kimi aktuallaşdırır.

Eyni zamanda, qanun layihəsinin hazırlanması dövlətin informasiya təhlükəsizliyi siyasətində institusional harmonizasiya mərhələsinin başlanğıcıdır. ETX-nin bu təşəbbüsü Rəqəmsal İnkişaf və Nəqliyyat Nazirliyi, həmçinin digər strateji qurumlarla birgə milli kibermüdafiə sisteminin hüquqi dayaqlarını möhkəmləndirəcək. Bu, xüsusən beynəlxalq tərəfdaşlıq müstəvisində – Avropa kibertəhlükəsizlik çərçivələri və regional standartlarla uyğunlaşma baxımından əhəmiyyətlidir. Azərbaycanın kibertəhlükəsizlik reytinqlərində son illərdə əldə etdiyi irəliləyişlər (ITU-nun 2023-cü il hesabatında ilk 40-lıqda yer alması) bu istiqamətdə artan institusional effektivliyin göstəricisidir.

Yeni qanun layihəsinin qəbulundan sonra şirkətlər və dövlət orqanları üçün fərdi məlumatların saxlanılması, emalı və ötürülməsi prosedurları üzrə əlavə məsuliyyət mexanizmləri formalaşacaq. Bu, həm də kibertəhlükəsizlik sahəsində ixtisaslı kadr bazarının genişlənməsinə, yerli texnoloji şirkətlərin təhlükəsizlik sertifikatlaşdırması və audit xidmətlərinə tələbatın artmasına səbəb olacaq. Beləliklə, qanunvericilik təkcə hüquqi deyil, həm də iqtisadi ekosistemi stimullaşdıran bir alətə çevriləcək.

Azərbaycanın fərdi məlumatların qorunması sahəsində müasir yanaşma formalaşdırması ölkənin beynəlxalq etibarına da müsbət təsir edəcək. Çünki qlobal rəqəmsal iqtisadiyyatda etibar kapital kimi dəyərləndirilir. Məlumat təhlükəsizliyinə dair şəffaf və hüquqa əsaslanan mexanizmlər xarici investorlar üçün risk səviyyəsini azaldır, beynəlxalq əməkdaşlıq layihələrini daha cəlbedici edir. Bu baxımdan ETX-nin hazırladığı layihə təkcə hüquqi sənəd deyil, həm də Azərbaycanın rəqəmsal suverenliyini gücləndirən strateji addımdır.

Nuray,

Aznews.az