Araz çayı sahilində yeni su müşahidə məntəqələri qurulacaq - ŞƏRH

Azərbaycanın işğaldan azad olunmuş ərazilərində, xüsusilə Araz çayının sahilində yeni müşahidə məntəqələrinin yaradılması planı su ehtiyatlarının idarə olunmasında mühüm addımdır. Bu təşəbbüs su ehtiyatlarının keyfiyyət və kəmiyyət baxımından monitorinqini gücləndirəcək, suvarma və içməli su təminatı üçün ehtiyacların daha dəqiq proqnozlaşdırılmasını təmin edəcək.

Qlobal təcrübə göstərir ki, çay və çay hövzələrinin modelləşdirilməsi və davamlı monitorinqi ekologiya, su təhlükəsizliyi və kənd təsərrüfatı sahəsində strateji qərarların əsasını təşkil edir. Məsələn, “The Importance of Monitoring River Water Discharge” adlı məqalədə bildirilir ki, axın həcminin, suyun keyfiyyətinin və çay rejimindəki dəyişikliklərin zamanla izlənilməsi iqlim dəyişikliyi və ekoloji dəyişikliklərə uyğun adaptasiya tədbirlərinin formalaşdırılmasını mümkün edir.

Avropa, Asiya və Afrika ölkələrində çay monitorinq şəbəkələrinin modernləşdirilməsi fəaliyyət göstərir. Bu şəbəkələrdə avtomatlaşdırılmış stansiyalar vasitəsilə real vaxt məlumatlarının toplanması, çay axınlarının və su keyfiyyətinin peyvəndli sensorlarla izlənməsi tətbiq olunur. Məsələn, Mekonq çayı hövzəsində bir sıra inteqrasiya olunmuş stansiyalar ekosistem sağlamlığı və su idarəçiliyinin dayanıqlılığı üçün ən önəmli infrastrukturlar hesab edilir.

Azərbaycanın planlaşdırdığı müşahidə məntəqələrinin yaradılması və artıq onların bir qisminin avtomatlaşdırılması yerli ehtiyaclara uyğun həlldir. Hazırda ölkədə çay rejimi və su ehtiyaclarının qiymətləndirilməsi məqsədilə yaradılan 148 məntəqədən 40-ı avtomatlaşdırılmış məlumat yığımı həyata keçirir ki, bu da su idarəçiliyi sisteminin modernləşdirilməsinin başlanğıc mərhələsini göstərir. Planlaşdırılan əlavə məntəqələr, xüsusilə sərhəd bölgələrində yerləşənlər, həm regionlararası məlumat mübadiləsi, həm də suyun sərhədi aşan istifadəsi ilə bağlı qərar qəbuletmədə fayda verə bilər.

Yerli coğrafi xüsusiyyətlər və iqlim dəyişkənliyi nəzərə alındıqda, Araz çayı sahilində müşahidə məntəqələrinin rolu su ehtiyatlarının istifadə səmərəliliyinin yüksəldilməsi, su itkisi və sualtı axınların vaxtında proqnozlaşdırılması kimi sahələrdə özünü göstərəcək. Əkin sahələrinin suvarılması üçün tələb olunan su məbləğinin hesablanması və içməli su ehtiyacının prioritetləşdirilməsi üçün belə stansiyalardan alınan məlumatlar dərhal tətbiq edilə bilən resurs olacaq.

Qlobal trendlərin bir hissəsi kimi, su keyfiyyəti, axın həcmi, çayın bioloji tərkibi və çirklənmə göstəricilərinin real vaxtda monitorinqi su hövzələrində sağlamlıq vəziyyətinin qiymətləndirilməsi üçün kritikdir. “The future of global river health monitoring” adlı araşdırma çayların sağlamlıq göstəricilərinin vahid metodlarla qiymətləndirilməsinin beynəlxalq əhəmiyyət daşıdığını göstərir və bu yanaşma Azərbaycanda da tətbiq edilə bilər. Texnoloji baxımdan avtomatlaşdırılmış stansiyalar, IoT əsaslı sensorlar, peyk şəkilli görüntüləmə və süni intellekt analitikası su monitorinqinin səmərəliliyini artıran vasitələrdir. Bu texnologiyalar çayın axın rejiminin dəyişməsini vaxtında aşkarlamağa, hidroloji modellərin proqnozlara uyğun yenilənməsinə şərait yaradır. Su ehtiyatlarının idarə olunmasının xərc effektivliyi baxımından da, real vaxtlı məlumatlar su itkilərinin, qeyri-səmərəli istifadə hallarının aşkarlanması və aradan qaldırılması üçün imkan verir.

Mümkün çətinliklərdən biri sərhədi aşan su resurslarının istifadəsində tərəflər arası koordinasiyanın zəif olmasıdır. İranla sərhəd bölgələrinin monitorinqi hallarında koordinasiyanın gücləndirilməsi vacibdir. Həmçinin avadanlıq və texnologiyanın davamlılıq və texniki xidmət məsələləri təmin olunmalı, sensorların kalibrasiyası, məlumatların doğruluğu və mütəşəkkil verilənlər bazasının formalaşdırılması ön planda olmalıdır. Əlavə olaraq, maliyyə resurslarının planlı ayrılması və müşahidə məntəqələrinin yerləşdiyi yerlərin seçiminin ekoloji və coğrafi meyardan keçirilməsi lazımdır. Kiçik çay axınları və yerli su hövzələri üçün belə stansiyalar daha sıx yerləşdirilməli, çayın tərkibində çirkləndiricilərin mənbələri və çirklənmə riski olan bütün faktorlar kartlaşdırılmalıdır.

Bu tip infrastruktur layihələrinin davamlı fəaliyyəti Azərbaycanın iqlim dəyişkənliyi şəraitində su təhlükəsizliyini daha etibarlı etmək üçün vacib şərtdir. Quraşdırılan müşahidə məntəqələri su ehtiyatlarının balanslı istifadəsinə, suvarma və içməli su təminatının strateji planlaşdırılmasına və rayonların iqtisadi inkişafına müsbət təsir göstərə bilər.

Nuray,

Aznews.az