Qısamüddətli işlərin iqtisadiyyatda yaratdığı yeni reallıq - ARAŞDIRMA

Müasir iqtisadiyyatın ən dinamik trendlərindən biri gig economy adlanan iş modelidir. Bu model əsasən layihə əsaslı, qısamüddətli müqavilələr və ya müstəqil əməkdaşlıq üzərində qurulur. Ənənəvi iş saatlarına və uzunmüddətli müqavilələrə bağlı olmayan bu yanaşma həm işçilərə, həm də işəgötürənlərə çeviklik qazandırır. Qlobal miqyasda Uber, Airbnb, Fiverr kimi platformalar, Azərbaycanda isə Bolt, Wolt və müxtəlif frilanser xidmətləri artıq minlərlə insan üçün əlavə qazanc mənbəyinə çevrilib.

Gig economy-nin populyarlaşmasının əsas səbəbi iş bazarında çeviklik və sürətli adaptasiya ehtiyacıdır. Gənclər və tələbələr üçün bu model təcrübə qazanmaq və əlavə gəlir əldə etmək fürsəti yaradır. Digər tərəfdən, pandemiya dövrü göstərdi ki, ənənəvi iş yerlərinin bağlandığı şəraitdə belə, onlayn frilanserlik və çatdırılma xidmətləri öz aktuallığını qoruyur. Bu baxımdan gig economy işsizliyin artdığı dövrdə iqtisadi “təhlükəsizlik yastığı” rolunu oynadı.

Bununla belə, bu modelin kölgə tərəfləri də az deyil. Ənənəvi işlə müqayisədə gig işçilərinin sosial təminatları zəifdir. Pensiya yığımı, sığorta, ödənişli məzuniyyət və digər hüquqlar çox zaman tətbiq olunmur. Bu isə uzunmüddətli perspektivdə əmək bazarında qeyri-sabitlik yaradır. Məsələn, Azərbaycan reallığında Bolt və Wolt kuryerləri və ya qısamüddətli layihə ilə çalışan frilanserlər əlavə qazanc əldə etsələr də, gələcəyin sosial təminatından kənarda qala bilirlər.

Digər bir risk əmək bazarında qeyri-bərabərliyin artmasıdır. Platformalar arasında rəqabət işçilərin əməkhaqqını sabit saxlamır, hətta bəzi hallarda azaldır. Əlavə olaraq, gig economy-nin sürətli inkişafı klassik iş yerlərinin azalmasına da səbəb ola bilər. Bu isə uzunmüddətdə ənənəvi iş mədəniyyətinə və əmək münasibətlərinə təsir göstərir. Amma unutmamaq lazımdır ki, bu model yalnız risk deyil, həm də imkanlar yaradır. Azərbaycanda gənclər arasında frilanserlik, dizayn, tərcümə, proqramlaşdırma və kontent yaradıcıları üçün qlobal platformalara çıxış imkanı var. Bu, yerli əmək bazarını beynəlxalq rəqabətə açır. Gig economy həmçinin innovativ sahibkarlığın inkişafı üçün də zəmin yaradır. Məsələn, bir çox startaplar məhz qısamüddətli işçi dəstəyi ilə resurslarını optimallaşdırır və bazara daha sürətli çıxış əldə edir.

Gig economy-nin gələcəyi həm fürsət, həm də çağırışlarla doludur. Əgər bu model düzgün tənzimlənərsə, əlavə qazanc mənbəyindən daha çox, dayanıqlı əmək bazarının bir hissəsinə çevrilə bilər. Bunun üçün hüquqi çərçivələrin gücləndirilməsi, sosial təminat mexanizmlərinin yaradılması və işçilərin hüquqlarının qorunması vacibdir. Əks halda, gig economy sürətli qazanc və çeviklik təklif etsə də, əmək bazarında qeyri-sabitlik yarada bilər.

Nuray,

Aznews.az