Süni ət, laboratoriyada yetişdirilən məhsullar və gələcək qida bazarı - ARAŞDIRMA

Qida sənayesi son onilliklərin ən sürətli dəyişikliklərindən birini yaşayır. Ənənəvi kənd təsərrüfatı və heyvandarlıq üsulları dünya əhalisinin artan tələbatını qarşılamaqda getdikcə çətinlik çəkir. BMT-nin proqnozlarına görə, 2050-ci ilə qədər dünya əhalisinin 9,7 milyarda çatacağı gözlənilir. Bu isə qida istehsalının ən azı 60 faiz artmasını tələb edir. Belə şəraitdə texnologiyanın qida sektoruna daxil olması qaçılmazdır. Süni ət, laboratoriyada yetişdirilən məhsullar və alternativ zülal mənbələri artıq qlobal bazarda müzakirə obyektinə çevrilib.

Laboratoriyada yetişdirilən ət ideyası bir vaxtlar elmi fantastika təsiri bağışlayırdı. Lakin artıq ABŞ, Niderland, Sinqapur kimi ölkələrdə bu məhsullar real istehsala daxil edilib. Süni ət texnologiyası heyvan hüceyrələrinin laboratoriya şəraitində çoxaldılması ilə əldə olunur. Nəticədə həm ənənəvi heyvandarlığın yaratdığı ekoloji yük azalır, həm də halal, təmiz və antibiotiksiz qida əldə olunur. Bu texnologiya yalnız ətraf mühit üçün deyil, həm də sağlamlıq üçün daha dayanıqlı perspektivlər vəd edir.

Qida texnologiyalarının inkişafının ən böyük səbəbi ekoloji böhrandır. FAO-nun məlumatına görə, ənənəvi heyvandarlıq sektoru istixana qazı emissiyalarının təxminən 14 faizini təşkil edir. Bundan əlavə, böyük həcmdə su və torpaq resursları tələb olunur. Laboratoriyada yetişdirilən məhsullar isə həm daha az resurs sərf edir, həm də karbon izini minimuma endirir. Xüsusilə qlobal iqlim dəyişikliyi fonunda bu texnologiyaların əhəmiyyəti daha da artır.

Bazar baxımından isə vəziyyət olduqca maraqlıdır. Süni ət və alternativ zülal istehsalının həcmi hələlik məhdud olsa da, investisiyaların sürətlə artdığı müşahidə olunur. McKinsey-in hesabatına görə, 2030-cu ilə qədər süni ət bazarının dəyəri 25 milyard dollara çata bilər. Bu, yalnız yeni qida məhsullarının deyil, həm də tamamilə yeni iş sahələrinin formalaşacağı anlamına gəlir. Startapların qida sektoruna girişi, biotexnologiya üzrə mütəxəssislərə artan tələbat əmək bazarını da dəyişdirəcək.

Azərbaycan kontekstində isə qida texnologiyaları hələ ilkin mərhələdədir. Amma ölkənin aqrar potensialı və ixrac imkanları nəzərə alındıqda, gələcəkdə bu tendensiyalara qoşulmaq realdır. Yerli bazarda ekoloji təmiz, GMO-suz və innovativ qidaların populyarlığının artması istehlakçı davranışlarında da dəyişikliyə səbəb olur. Bu baxımdan, süni ət və laboratoriya məhsulları Azərbaycan üçün həm ixrac yönümlü istehsal, həm də daxili bazarda sağlam alternativ kimi potensial daşıya bilər.

Əlbəttə, bu texnologiyaların qarşısında problemlər də var. İlk növbədə, istehsal xərcləri hələ yüksəkdir və geniş kütlələr üçün əlçatanlıq məhduddur. İkinci məsələ isə ictimai qəbul məsələsidir. İnsanların böyük bir hissəsi süni ət və laboratoriya məhsullarını “təbiidən uzaq” hesab edir. Bu, həm dini, həm də mədəni baxışlarla əlaqədardır. Buna görə də qida texnologiyalarının inkişafı yalnız elmi-texniki tərəqqi deyil, həm də ictimai maarifləndirmə və sosial qəbul prosesini tələb edir.

Ümumilikdə, qida texnologiyaları gələcəyin qida bazarını tamamilə dəyişdirəcək gücə malikdir. Əgər bu sahədəki inkişaf davamlı və etik çərçivədə yönləndirilərsə, həm ekoloji böhranı yumşaltmaq, həm də artan dünya əhalisinin qida ehtiyacını ödəmək mümkün olacaq. İnsanlıq qarşısında duran sual budur: biz gələcəyin süfrəsində ənənəvi yeməklərlə yanaşı laboratoriyada yetişdirilmiş məhsullara da yer verməyə hazırıqmı?

Nuray,

Aznews.az