Zamanı qavramaq: sürətli texnologiyalar dövründə saat anlayışımız necə dəyişir? - ARAŞDIRMA

Texnologiyanın həyat ritmimizi dəyişdiyi bir dövrdə zaman anlayışımız da fərqli şəkil almağa başlayıb. İnformasiya axınının sürətlənməsi, sosial şəbəkələrin ani ünsiyyət imkanları və qlobal əlaqələrin genişlənməsi insanların vaxtı hiss etmə tərzinə birbaşa təsir göstərir. Dünən uzun görünən bir gün bu gün sürətlə ötüb gedir, həftələr və aylar isə sanki bir an kimi qısalır. Bu dəyişikliklər sadəcə texnoloji rahatlıqlarla izah olunmur, eyni zamanda mədəni, psixoloji və iqtisadi ölçülərə də sirayət edir.

Tarix boyu zaman anlayışı müxtəlif mədəniyyətlərdə fərqli məna kəsb edib. Mexaniki saatların icadından əvvəl təbiətin ritmləri insan həyatının əsas ölçüsü sayılırdı. Gündüz və gecə dövrləri, mövsümlərin dəyişməsi, günəşin və ayın hərəkəti insanların vaxtı idarə etməsinin təbii forması idi. Sənaye inqilabından sonra saat anlayışı iş rejimlərinin əsas elementinə çevrildi və zaman getdikcə sosial və iqtisadi nizamın mərkəzində yer aldı. Müasir dövrdə isə rəqəmsal texnologiyalar bu ənənəvi ölçüləri yenidən formalaşdırır.

Sürətli internetin, mobil tətbiqlərin və ani cavab gözləntilərinin həyatımıza gətirdiyi dəyişikliklər gündəlik qavrayışımızı dəyişdirir. İndi hər şey real vaxtda baş verir. Xəbər axınından tutmuş mesajlaşmaya qədər hər bir məqamın dərhal cavablandırılması tələbi yaranıb. Bu ritm beynimizdə zamanın daha sıx və sürətli keçməsi təəssüratını formalaşdırır. İnsanlar informasiyanın ardıcıl gəlişinə uyğunlaşarkən əslində vaxtı daha parçalanmış şəkildə hiss etməyə başlayır.

Psixoloji tərəfdən baxdıqda diqqətin dağılması, eyni anda bir neçə iş görmək vərdişi və informasiyanın sürətli istehlakı zaman hissinin təhrif olunmasına gətirib çıxarır. Bir saatlıq sosial şəbəkə istifadəsi bəzən dəqiqələr kimi qısa, iş yükü altında keçən gün isə əksinə, uzun və yorucu görünə bilər. Subyektiv qavrayışın bu dəyişməsi insanların həyat keyfiyyətinə təsir edir, çünki zamanın necə keçdiyi barədə hiss insanın emosional balansını müəyyənləşdirir. Sosial həyatın strukturunda da dəyişikliklər aydın görünür. Əvvəllər iş və istirahət vaxtı arasındakı sərhəd daha dəqiq müəyyənləşirdi, indi isə rəqəmsal ünsiyyət imkanları iş rejimini asudə zamana daşıyır. Onlayn və oflayn həyat arasındakı balansın pozulması insanların həm ailə münasibətlərinə, həm də şəxsi mədəniyyətlərinə təsir göstərir. Gündüz işdə, axşam evdə olma anlayışı artıq virtual məkanlarda daim aktiv olmaq məcburiyyəti ilə əvəzlənib.

İqtisadi müstəvidə isə zamanın qiyməti yeni məna qazanıb. “Vaxt puldur” prinsipi əvvəlcə istehsal və xidmət sahələrinin təşkilində istifadə edilirdisə, indi rəqəmsal dövrdə bu yanaşma daha fərqli görünür. Platforma iqtisadiyyatı, ani alış-veriş imkanları və e-ticarət zamanı dəyərin əsas meyarına çevirib. İstehlakçıların gözləntiləri də dəyişib, artıq sürətli xidmət təkcə üstünlük deyil, standart tələbatdır. Bu vəziyyət bazarların dinamikliyini artırmaqla yanaşı, rəqabəti daha gərgin edir.

Bütün bu dəyişikliklərin nəticəsi olaraq zamanın uzanması və daralması fenomeni ortaya çıxır. Texnologiya bir tərəfdən həyatın sürətini artıraraq imkanları genişləndirir, digər tərəfdən isə subyektiv zaman hissimizi parçalayaraq stress və yorğunluq yarada bilir. Bu prosesin fərdi həyat keyfiyyətinə təsiri açıq görünür, sosial strukturlaşmada isə daha mürəkkəb nəticələr doğurur. İş rejimlərinin dəyişməsi, ünsiyyət formalarının çevikləşməsi və istehlak davranışlarının transformasiyası zamanın artıq yalnız ölçü vasitəsi deyil, eyni zamanda sosial və iqtisadi münasibətlərin mərkəzi elementi olduğunu göstərir.

Texnologiya ilə birlikdə zaman anlayışımızın sürətlə dəyişməsi həm fürsətlər, həm də risklər doğurur. Daha məhsuldar işləmək, daha geniş imkanlara çıxış əldə etmək kimi üstünlüklər açıqdır. Bununla yanaşı, emosional balansın pozulması, sosial əlaqələrin zəifləməsi və psixoloji təzyiqin artması da nəzərə alınmalıdır. Bu səbəbdən zaman qavrayışının yeni reallıqlara uyğun idarə olunması müasir dövrün əsas çağırışlarından biridir.

Nuray,

AzNews.az